Uluğ Bey kimdir? Hükümdar bir bilim insanı

Uluğ Bey kimdir? yaşamı, eserleri, biyografisi, Tarihteki yeri, sözleri, talebesi, bilime yapmış olduğu katkılar, babası kimdir? büyükbabası kimdir? hangi devlet hükümdarıdır? benzer biçimde aramalarınıza herdembilgiler’dan cevap bulabilirsiniz.

Uluğ Bey hayatı- biyografisi

Türk tarihinin en mühim politika ve ilim adamlarından birisi olarak herkesçe malum olan Uluğ Bey, 1447-1449 yılları aralığında Timur İmparatorluğu’na hükmetmiş bir sultandır. Yalnız siyasal yönüyle değil, Türk tarihinde Matematikçi ve astronomi bilgini olarak da ön plana çıkar.

Timur İmparatorluğu’nun kudretli imparatoru Timurlenk’in oğlu Şahruh Sultan’ın oğlu olan Uluğ Bey, 1393 senesinde Sultaniye kentinde dünyaya gelmiştir. Aslolan adı Muhammed Taragay veya Mirza Muhammed Taragay bin Şahruh ‘dur. Timur’un en sevilmiş olduğu torunlarından birisi olması sebebiyle kendisine Uluğ Bey denmiştir. Timur’un Çin’e düzenlemiş olduğu sefere katılan Uluğ Bey, Timur’un 18 Şubat 1405’te Otrar’da sefer dönüşünde vefat etmesi ile imparatorluk karışmıştır. Timur’un naaşı ile beraber Semerkant’a harekete geçen Uluğ Bey, Semerkant savunucuları tarafınca beraberindeki emirleriyle beraber şehre sokmayınca Buhara’ya geçmek mecburiyetinde bırakıldı. Buhara’da da can güvenliği kalmayınca gizlice babası Şahruh’un bulunmuş olduğu Herat’a firar etti. 1406 senesinde babası ve kuzeni Pir Muhammed’in ordularının başlangıcında Ceyhun dolaylarında Sultan Halil’ile karşılaştı. Sadece oluşan muharebede Sultan Halil’in galip gelmesi üstüne Herat’a firar etmek mecburiyetinde bırakıldı. 1409 senesinde Şahruh, Sultan Halil’i ele geçirerek Semerkant’a hakim oldu. Uluğ Bey’de komut Şah Melik’in nezaretinde buranın hükümdarı oldu. Sonrasında Buyruk Nureddin isyanının bastırılması, Buyruk Şah Melik’in Herat valisi olmasıyla da Semerkand’da tek başına yargı sürmeye başladı.

Semerkant’ı ilim yuvası haline getirmesi ve savaşları

Semerkant’ta yargı sürdüğü zamanda ilim ile olan bağını daha da güçlendirdi. Bu zamanda saray kuşçularından olan Alaaddin Ali bin Muhammed ile iyi dotluk kurdu. 1425’te Moğollar’ın saldırına karşılık veren Uluğ bey, bu savaştan mühim ganimetlerle döndü, tecrübesini arttırdı. İmparatorluğun değişik bölgelerinde devam eden taht kavgalarına karşın, Uluğ Bey olanakları sayesinde Semerkant adeta devrin ilim merkezine dönüştü. Peşinden Özbekler üstüne sefer düzenledi. Seferde art çekilerek Semerkant’a dönemk istedi sadece, Semerkant’ta Molla ve şeyhler şehre girmesine karşı çıktı. tekrar de kentte var olan sadık adamları olanakları sayesinde Semerkant’ta girdi ve tekrardan düzeni sağlamış oldu. Sonrasında Özbeklere karşı yeni bir sefer düzenledi ve Taşkent’e kadar ilerlemeyi başardı. Özbek seferinin peşinden Semerkant’a dönerek ilim hayatına art döndü. İlmi sohbetlerile matematik, astronomi alanlarında kendini eğitti. Semerkant’ta 1423 senesinde gözlemevi kurdurttu.

Taht savaşları ve Uluğ Bey’in öldürülmesi

İmparatorlukta taht kavgaları devam ederken babası Şahruh Sultan’ın vefat etmesinin peşinden taht kavgalarına iç oldu. Herat’a sefer düzenledi ve karşısına çıkan Ebebekir Mirza’yı yenerek ordusunu kendi ordusuna iç etti. Herat’ta yargı devam eden anası ve kardeşi Baysundur’un oğlu Alaüddevle ile anlaşarak eski sınırları kabul etti. Sadece oğlu Abdüllatif valisi olduğu Belh şehrinde Alaüddevle tarafınca kuşatılınca tekrardan sefere çıktı. 1448 seneyi baharında Alaüddevle’nin kuvvetlerini yenerek Herat’a girerek tahta egemenliğini sağlamış oldu. Herat’a oğlu Abdüllatif’i vali uygulayarak batıya doğru harekete geçti. Kış ayları yaşanmış olan isyanı bastırmak için Herat’a döndü ve şehri yağmalattı. Buradan Buhara’ya geçti bir süre burada kaldı. Bu sıralarda Gevherşad sultanda Herat’ı art aldı. 1449 senesinde Belh’ te var olan oğlu Abdüllatif’in kendine sefer düzenleyeceği haberi üstüne onun üstüne harekete geçti. Ceyhun kıyılarında karşılaşan kuvvetler ufak çaplı çarpışmalar da bulunmuş oldu. Bu esnada Semerkant’ta yaşanmış olan isyanı bastırarak yine Abdüllatif üstüne harekete geçti, Semerkand civarlarındaki Dımaşk köyü civarlarında oğluna yenildi. Bir süre kaçtıktan sonrasında Semerkant’a dönerek oğluna teslim oldu. Teslim olduktan sonrasında Hacca terk etmek için oğlunun iznini alan Uluğ Bey, yolda oğlunun adamları tarafınca öldürüldü.

Uluğ Bey’in bilime yapmış olduğu katkılar

Devlet adamı olarak İmparatorluğun en güç zamanlarında savaşım etmişti. Büyükbabası Timur kadar kudretli bir sultan olamasa da bilime kattıkları ile Türk Zamanı’nde farklı bir yere haizdir. Onun döneminde oluşturulan Medrese ve Gözlemevi, Semerkant’ın ilim merkezi olmasını elde etmiştir. Matematik ve Astronomiye yapmış olduğu katkılar ile hala adından kelam ettiren Türk sultan, Gözlemevi için yörede var olan bütün mühendis, alim ve ustaları Semerkant’a çağırmıştır. Kendisi için de bu rasathanede bir oda hazırlatarak bütün duvar ve tavanları gök cisimlerinin manzaralarıyla ve resimleriyle süsletmişti. Rasathanenin yapım ve gözlem aletleri için hiçbir harcamadan kaçınmamıştır. Bu gözlemevinde meydana getirilen gözlemler, sadece on iki senede bitirilebilmiştir. Gözlemevinin yönetimini Bursalı Kadızade Rumi ile Cemşid’e vermiştir. Cemşid, gözlemlere başlandığı sırada ve Kadızade’ de gözlemler bitmeden ölmüştür.

Uluğ bey ve meşhur eseri Zeyç Kürkani

Gözlemevinin bütün işleri o süre genç olan Ali Kuşçu’ya kalmıştır. Bu rasat üstüne, meşhur “Zeycini” düzenlemiş ve tamamlamıştır. Zeyç Kürkani ya da Zeyç Cedit Sultani adında olan bu yaratı, birkaç yüzyıl doğuda ve batıda faydalanılacak bir yaratı olmuştur. Zeyç Kürkani, çeşitli kimseler tarafınca açıklanmış ve Zeyç’in iki makalesi 1650 senesinde Londra’da öncelikli olarak basılmıştır. Avrupa dillerinin birçoğuna, çevrilmiştir. 1839 senesinde cetvelleri Fransızca tercümeleriyle beraber, aslolan yaratı de 1846 senesinde aynen basılmıştır. Zeyç Kürkani’nin aslolan kopyalarından birisi Uzak ve İran savaşlarından sonrasında ülkemiz’ye getirilmiş ve halen Ayasofya kütüphanesindedir.

Uluğ Bey’in yaşamını özetleyen film

Timur İmparatorluğu’nun kurucusu, meşhur Türk hükümdarı Timur’un torunu, 15. yüzyılın en büyük astronomlarından Mīrzā Muhammed Ṭaragay bin Şāh Ruh veya bizim bildiğimiz adıyla Uluğ Bey’in yaşamı, Hollywood aktörlerinin de yer almış olduğu Uluğ Bey – Yıldızların Altında (Ulugh Beg: Through Hardships to the Stars) belgeseline mevzu, bahis olmuştu. Uluğ Bey’in yaşamını setretmek isteyenler için bir tavsiye olara buraya bırakıyoruz.