Dünyanın bilinen en büyük gölü Paratetis’in hikayesi

Ortalama 34 milyon sene evvel mevcud Paratetis Denizi, bununla birlikte mavi gezegenin görmüş olduğu en büyük göl olarak da biliniyor. Bu büyük kıtalararası su şeridi, Avrasya’nın cenup kenarı süresince bugünkü Avusturya’dan Türkmenistan’a kadar uzanıyor ve 2,8 milyon kilometrekarelik devasa bir alanı kaplıyordu.

Başlangıçta deniz olan Paratetis, Alpler ve Karpatlar’daki orojenik kuşakların yükselmesiyle oluşmuştu. Bu yükselme, Akdeniz’e cenup bağlantısı olan bir havzanın oluşmasına niçin oldu. Sadece ortalama 12 milyon sene evvel, Afrika ve Avrupa tektonik levhaları arasındaki bir çarpışma bu bağlantının kapanmasına neden olarak Paratetis’in bir göl olarak tekrardan sınıflandırılmasına yol açtı.

Paratetis, günümüzün bütün göllerinin toplamının ortalama 10 sert olan 1.77 milyon kilometreküp su içeriyordu. Paratetis, Akdeniz’den daha geniş bir yüzey alanına haiz olmasına karşın, şaşırtıcı derecede sığ olmasından dolayı Akdeniz’in 3.75 milyon kilometreküp suyunun ortalama yarısı hacme sahipti.

Akdeniz bir vakitler dahil Avrupa’nın birden çok ırmak ve akarsuyu vesilesiyle tatlı su ile beslenirken, Paratetis’in ayrılması bu deposu kesti ve bunun yerine tatlı su akıntıları göle yöneldi. Bu değişiklik ile birlikte bölge, evvelinden haiz olduğu oldukça farklı deniz türlerinden daha azca farklı tatlı su türlerine doğru bir geçiş yaşadı ve bölgenin flora ve faunasında mühim bir değişim yaşandı.

Paratetis bölge iklimini de değiştirdi

Paratetis’in büyüklüğü bununla birlikte Avrasya iklimi üstünde mühim bir etkiye haiz olduğu anlamına geliyordu. Gölün yarattığı su buharı, mevsimler arasındaki termal farkı azaltmaya katkıda bulunarak oldukça daha istikrarlı bir mevsimsel iklimi teşvik etti.

Sadece, Paratetis gölünün geçerliliği uzun sürmedi ve Avrasya’da oldukça azca yağış yaşandığı bir “gereğinden fazla kuruma” döneminde, yağışla doldurulamayan gölün izole suları buharlaştı.

9,8 ila 7,7 milyon sene evvel suyun büyük bir kısmının buharlaşmasıyla, Büyük Hersoniyen Kuruması adında olan bir zamanda su seviyeleri ortalama 250 metre düştü. Bu, gölün yüzey alanının yüzde 70’ini ve hacminin yüzde 30’unu kaybetmesine ve bugünkü Karadeniz’in ebatlarına inmesine niçin oldu.

Kuruma, bölgenin yerleşik ekosistemini de etkiledi. Bir vakitler Paratetis’te yaşayan yunuslar, foklar ve hatta gezegenimizin en minik balina türleri (Cetotherium riabinini) bundan böyle gölün çekilen sularında hayatta kalamaz hale geldi.

Küçülme Avrasya iklimini de etkiledi ve bir vakitler durağan(durgun) olan termal gradyan yerini oldukça daha soğuk kışlara ve daha sıcak yazlara bıraktı.

Paratetis’in mirası: Karadeniz, Hazar Denizi ve Aral Gölü

Paratetis küçülmeye devam ederken, bugün hala varlığını sürdüren üç farklı bölge oluşturdu. Şark Avrupa ve Garp Asya arasındaki Karadeniz 436.000 kilometrekarelik bir alanı kaplıyor. Orta Şark’da 371.000 kilometrekarelik bir alanı kaplayan Hazar Denizi, Dünya’nın şu andaki en büyük dahil su hacmi. Ve nihayet olarak, şimdilerde 68.000 kilometrekarelik bir alanı kaplayan, sadece insan faaliyetinin niçin olduğu kendi kuruma periyodunun bir neticesi olarak küçülmeye devam eden Aral Gölü bulunmakta…