Eski Türklerde Yemek Kültürü: Orta Asya’dan Günümüze

Atalarımızın Mutfak Mirası Türk Yiyecek Kültürü

Ülkeleri ve milletleri birbirinden değişik kılan özellikler içinde, yiyecek kültürleri yer verilmiştir. Yiyecek kültürü milletin geçmişinden gelen yaşayış biçimi neticesinde meydana gelen bir soyut mirastır. Nasıl ki deniz ülkeleri deniz ürünlerini ağırlıklı yemekler tanıttı ise dünyaya, her memleket de bulunmuş olduğu iklime hususi gıdalardan yapmış olduğu yemekler ile adını duyurmuştur.

Beslenme kültürü Türk kültürünün en mühim unsurudur. Dini inanışlar da yiyecek kültürünün oluşmasında tesirlidir. Bu durumu Engel dininde açıkça görmekteyiz. Et yemeyi yasaklayan Engel dinine inanan toplumda, yemeklerde et kullanılmazdı. Bu inanış da naturel olarak halkın enerjisini azalttı ve savaşlarda yenik düşmesine niçin oldu. Demek olabilmektedir ki yiyecek kültürü; toplumun dini ve siyasal yaşamını etkileyen en mühim unsurdur.

bu makalemizde en eski Türkler ve mutfakları hakkında merak edilenleri cevaplandıracağız. Eski Türkler nasıl beslenirdi? Yemeklerinde neler kullanılırdı? Hangi besinlere ağırlık verilirdi? benzer biçimde soruları bu yazıda açıklayacağız. Atadan gelen yiyecek kültürünün günümüzdeki tesirleri de sizler için ifade edildi.

Eski Türkler’in Yaşayış ve Beslenme Şekilleri konusunda

Eski Türkler, ekonomilerini umumi olarak hayvancılıktan sağlamaktaydı. Bu ekonomik sistem onların beslenme alışkanlıklarını da etkiledi. Besledikleri hayvanlardan adam olanları kesip yemeklerinde kullanırlardı. Adam hayvanları kesmelerindeki gaye doğurganlığı devam ettirmekti. İleri görüşlü olan Türk Milleti, etleri hem pişirerek aynı zamanda konserve uygulayarak ihtimaller içinde bir durumda tüketmek için saklıyorlardı. Et onlar için kuvvet ve sıhhat kaynağıydı.

Beslenilen hayvanların yalnız etinden değil hem de sütünden ve derisinden de faydalanarak hayatlarını devam ettirirlerdi. Halk hep bir arada olmayı amaçlamış ve birlik duygusunu uzun bir zamanda devam ettirmiştir. Şölenlerde, düğünlerde ve bayramlarda bir araya gelinir hep beraber yemekler yenilirdi. Bu benzer biçimde toplanmalar ulus olma duygusunu da pekiştirirdi.

Toplumun göçebe ve yerleşik hayata geçmesi hem ekonomik imkanlarını etkilerdi aynı zamanda mutfak kültürlerini. Yerleşik hayata geçen Uygurlar, kısacık zamanda toprağı değerlendirdi ve ziraat toplumuna dönüştü. Bu etkinlik de yemeklerinde sebzelerin kullanılmasına katkı sağlamış oldu. Göçebe olan toplumlarda ise tekrar hayvansal besinler tüketilmeye sürdü.

Eski Türklerde Yiyecek Kültürü

Türk toplumunda unun ve ekmeğin yeri de oldukca kutsaldır. Ekmek, sofralarda muhakkak olan bir yiyecektir. Ekmekler hanımefendiler tarafınca yapılır ve uzun bir zamanda tüketilirdi. Yiyeceklere ne olursa olsun sıcak çorba ile başlanır, yiyecek sonrasında kuru meyvelerden meydana getirilen hoşaflar ikram edilirdi. Türk milletinin uzun soluklu sağlığının sırrı da bu beslenme kültüründen gelmekteydi.

Göçebe yaşamın vermiş olduğu tesir ile et ağırlıklı yemekler tüketen eski Türkler, hayvanın her kısmını değerlendirmekteydi. Bilhassa bağırsakları, hiçbir biçimde zarar etmeden bağırsak dolması, mumbar ve sucuk ile tüketirlerdi.

Devlet için kesilen hayvanlarda bir vasıf dikkat çekmektedir. Kesilen hayvanın beyni devlet büyüğüne sunulurdu. Bir tek devlet büyüğü yiyebilirdi. Konut için kesilen hayvanlarda da beyin eti aile babasına ikram edilirdi. Kebaplar, kavurmalar ve yahniler tekrar eski Türkler’de sıkça tüketilen et yemeklerindendir.

Günümüz şartlarında de devam eden mantı geleneği, tekrar eski Türkler’den gelen bir lezzet mirasıdır. Türkler mantıyı küçük hamurların içindeki küçük etlerle tüketirlerdi. Hiçbir yiyecek zarar olmazdı, et suları ile çorbalar ve pilavlar yapılırdı.

Eski dönemlerde süt ve süt ürünlerinin kıymeti son derece ayrıydı. Sütün bolluğu adeta zenginlik ifadesiydi. Sütten farklı peynirler, yoğurtlar ve yağlar elde edilirdi. Şimdi ise tereyağı olarak kullandığımız yağa “sağ yağ” adını verirlerdi. Meydana getirilen yoğurtlar eğer ekşimeye başladıysa birazcık sulandırıp öyleki tüketirlerdi. Anadolu mutfağımızın verimli olması eskiden beri gelen bu alışkanlıktandır. Bilhassa süzme yoğurt sofralarda sıkça yerini alırdı. Yoğurtla meydana getirilen süzme çorbalar, tarhana çorbaları hem ergonomik olmasından aynı zamanda gıda kıymeti yüksek olmasından dolayı sürekli tüketilirdi.

Tahıl ürünlerini de geçmişten bu güne değin gelen kıymetli besinler içinde yer verilmiştir. Hamur harcı sofranın en mühim unsurudur. O dönemdeki geleneklere gore, evlenecek kıza ekmek yaptırılırdı. Eğer damat tarafı kızın yapmış olduğu ekmeği beğenmezse düğünden vazgeçme hakkına sahipti. bundan farklı olarak hamur harcını iyi tutmayan ve pişmeyen hanımefendiler da o dönemlerde eleştirilirdi. Hamurdan pideler, etli ekmekler, yufkalar ve erişteler yapılır uzun bir süre yemeklerde kullanılırdı. “banduma” adında olan bir hamur harcı yemeği ise devlet şölenlerinde ne olursa olsun pişirilen yemekler içinde yer alırdı.

Dağlardan ve otlaklardan toplanan naturel otlar ile farklı yemekler yapılırdı. Hastalıklara şifa olan bu otlar kimi süre kaynatılıp içilir, kimi süre da hamurlu yiyeceklere eklenirdi. Semiz, ısırgan, geven, kekik ve gelincik benzer biçimde otların yemek pişirdiğimiz evlerimizin özel alanında devamlı yeri vardı.

Yiyeceklerden sonrasında ve hususi günlerde ikram edilen tatlılar da günümüz şartlarında olduğu benzer biçimde keyifli sohbetler ile tüketilirdi. Helva kültürü eski Türkler’den gelen bir tatlı geleneğidir. Bolca yağ ile kavrulan una şerbet eklenmiş olur ve bilhassa doğum sonrasında gelen misafirlere sunulurdu. Meyveler ise hem taze haliyle aynı zamanda kuru haliyle tüketilirdi. Gıda kıymeti yüksek, kuvvet veren dut, erik, armut, yabani çilek, böğürtlen ve kiraz benzer biçimde meyveler mevsiminde sıkça tüketilirdi.

Eski Türk mutfağında içeceklerin de yeri son derece geniştir. Yoğurdu sulandırıp ayran meydana getiren Türkler, sıcak havalarda serinlemek için bol miktarda ayran içerlerdi. Hatta bu ayranı bir tulum içinde bir süre bekleterek alkollü olmayan bir “ayran rakısı” elde ederlerdi. Bu içecek kişiyi serinletip susuzluğunu giderirdi. Bal ve sudan yaptıkları ballı hoşaf, meyvelerden elde ettikleri meyve hoşafı da hatırlanası içecek kültürleri içinde bulunur.

Eski Türkler denildiğinde ve içecek kelam konusu ortaya çıktığında akıllara ilk gelen “kımız” ise Zamanı Hun Türkleri’ne kadar geçmişi uzanan bir içecektir. Kısrak sütünden elde edilmiş kımız, ilaç durumunda bir içecek mirasıdır. Kımızlar, eve gelen kıymetli misafirlere ikram edilen kıymetli bir içecektir. Rus zamanı incelendiğinde, Kıpçakların Rus devlet büyüklerine kımız ikram etmiş olduğu görülmektedir. Kımız Türk toplumunun imece usulü elde etmiş olduğu bir içecekti. Oba halkı bir olup mayıs ayında kımız üretirdi.

Eski Türkler’in yiyecek kültürleri her türlü eğlencelerinde varlığını devam ettirmiştir. Nevruz, bayram, düğün, sünnet ve yeni sene kutlaması benzer biçimde hususi günlerinde bütün oba bir olup şenlik içinde yiyecek yer ve bu günleri coşkuyla kutlardı.

Eski Türk toplumunun beslenme kültürüne bakıldığında sıhhatli ve dinç durmak için her türlü besini tükettikleri, hiçbir yemeği zarar etmediği ve üretici bir cemiyet olduğu dikkat çeker. Orta Asya’nın ikliminde dinç ve kuvvetli durmak için beslenmelerine dikkat ettikleri de göze çarpar. Yiyeceklerin bir arada ve refah içinde yenilmesi için lüzumlu disiplin sağlanır. Yemeklerde oluşturulan birlik ve beraberlik, toprakların korunması ve soyun devam etmesi için de mühim bir öğe sayılırdı.

Osmanlı Mutfağı Yiyecekleri ve Tatlıları yazımızı detaylı olarak irdeleyebilirsiniz..