11 Soruda Diyabet (Şeker Hastalığı) Uzman Doktor Cevaplıyor

1) Glikoz hastalığı (diyabet) nedir?

Glikoz hastalığı (diyabet) umumi olarak kanda glikoz (glukoz) seviyesinin normalin üstüne çıkmasıyla seyreden ve hayat, yaşam boyu devam eden bir hastalıktır.

2) Glikoz hastalığı sebep olur?

Glikoz hastalığı, fiziksel bedenimizde pankreas adlı salgı bezinin kafi oranda pankreas organının salgıladığı hormon olan insülin hormonu üretme yeteneğini kaybetmesi veya imal ettiği pankreas organının salgıladığı hormon olan insülin hormonunun etkili bir halde kullanılamaması durumunda gelişen ve hayat, yaşam boyu devam eden bir hastalıktır. Kan sıvısındaki şekerin kullanılmak suretiyle hücrelere alınabilmesi için pankreas organının salgıladığı hormon olan insülin şarttır.

İnsülin yokluğu ya da etkisizliği durumunda şahıs, yediği gıdalardan kana geçen şekeri hücrelerinin içine sokamaz ve kan sıvısındaki glikoz seviyesi yükselirken, hücreleri şekerden doğrusu enerjiden yoksun kalır. Glukoz, bilhassa beyin ve kalp organı hücreleri başta oluş suretiyle hücrelerin çalışmasını elde eden en gerekli enerji deposudur. Glikoz hastalığında ise temel olarak hücrelere yakıt olması ihtiyaç duyulan glukoz hücre haricinde kalmış olarak vücut için zararı olan bir madde haline döner.

3) Glikoz hastalığı hangi yaşta görülebilmektedir ve kaç tipi olduğu bilinmektedir?

şeker hastalığı her yaşta görülebilir. Glikoz hastalığının umumi olarak 2 tipinden laf edilebilir. Tip 1 diyabet, çocuk ve gençlerde (25-30 ıslak altı) görülebilmektedir. Pankreas bezindeki pankreas organının salgıladığı hormon olan insülin üreten hücrelerin bağışıklık sistemi tarafınca tahrip edilmesi neticesi asla pankreas organının salgıladığı hormon olan insülin üretimi olmadığı için mutlak pankreas organının salgıladığı hormon olan insülin gereksinimi laf mevzusudur.

şeker hastalığı hastalarının %90-95’inde görülen diyabet şekli ise tip 2 diyabettir. Tip 2 diyabet daha sürekli olarak erişkin ıslak grubunda görülebilmektedir ve sağlıklı olmayan beslenme, obezite-aşırı kilolu olmak (şişmanlık), hareketsiz ömür ve genetik etkenler ile ilişkilidir. Son senelerde artan fast food (ayaküstü süratli beslenme) seçimi beslenme, artan obezite-aşırı kilolu olmak ve hareketsiz ömür sebebiyle çocuk ve erişkinlik çağındaki bireylerde de Tip 2 diyabet ortaya çıkma süreci giderek artmaktadır.

Tip 1 ve Tip 2 diyabetten değişik olarak gebelik esnasında ortaya çıkıp çoğu zaman gebelik sonrası düzelebilen bir diyabet formu da gebelik diyabeti (gestasyonel diyabet) olarak adlandırılmaktadır.

4) Gizli saklı glikoz (pre-diyabet) nedir?

Kişinin kandaki şeker oranı düzeyi normalden yüksek olmasına rağmen diyabet tanısı koyacak kadar yüksek değilse bu durumda şahıs pre-diyabetik (gizli saklı glikoz hastası) olarak tanımlanır. Esasında pre-diyabetin Tip 2 diyabet için bir adaylık durumu olduğu açık şekilde ifade edilebilir. Pre-diyabet olan kişilerin bir çok eğer tedbir alınmaz ise 10 sene içinde Tip 2 diyabet geliştirirler.

Pre-diyabetli bireylerde kalp organı damar hastalığı riski kandaki şeker oranı düzgüsel olan bireylere kıyasla 1.5 kat daha fazladır. Bunlara karşın pre-diyabetli bireyler ömür seçimi değişimleri olanakları sayesinde diyabetli olmayı önleyebilir ya da geciktirebilir.

5) Glikoz hastalığının emareleri nedir?

Ağız kuruluğu, gereğinden fazla susama hissi, fazlaca su içme, sık idrara çıkma, yiyecek sonrası bitkinlik ve uyuklama, bulanık görme, açıklanamayan kilo kaybı, tekrar eden enfeksiyonlar, iyileşmeyen yaralar yaygın olarak görülen glikoz hastalığı belirtileridir. Çocuklar ve gençlerde görülen Tip 1 diyabette bu emareler fazlaca kısa süre içinde (haftalar veya aylar) ortaya çıkabilir ve hatta tip 1 diyabetlilerin ilk başvuruları acil servise glikoz yüksekliği koması (diyabetik ketoasidoz) şeklinde olabilir.

6) Glikoz hastalığının ve gizli saklı glikoz hastalığının tanısı nasıl konur?

Düzgüsel bir insanoğlunun kan sıvısındaki glukoz düzeyi açlıkta 70 – 100 mg/dl arasındadır. şeker hastalığı teşhisinde meydana getirilen kandaki şeker oranı ölçümünün yorumu kişinin açlık tokluk durumuna gore olur.

• Açlık kan şekerinin 126 mg/dl üstünde olması durumunda glikoz hastalığı (diyabet) tanısı konulur. Eğer 100 ile 126 içinde ise bunun adı “bozulmuş açlık şekeri” dir ve bu bir tür gizli saklı glikoz (pre-diyabet) formudur.
• Rastgele örneğin yemekten rastgele bir vakit sonrasında toklukta ölçülen kan şekerinin 200 mg/dl üstünde olması ve kişide yüksek glikoz belirtilerinin olması durumunda tekrar glikoz hastalığı tanısı konur.
• Glikoz yükleme testinin (OGTT) ikinci saatinde kan şekerinin 200 mg/dl üstünde olması durumunda glikoz hastalığı tanısı konulur. Eğer ikinci saat kandaki şeker oranı 140 ile 200 içinde ise bunun adı “bozulmuş glukoz toleransı” dir ve bu bir tür gizli saklı glikoz (pre-diyabet) formudur.
• nihayet 3 aylık glikoz ortalamasını gösteren HbA1c testinin sonucunun % 6,5 ve üstü olması durumunda glikoz hastalığı tanısı konulur. HbA1c kıymeti % 5,7 altı olması düzgüsel, %5,7-6,4 arası olması sınırdadır ve bu durumda gizli saklı glikoz (pre-diyabet) var denilir.

7) Glikoz hastalığının tedavisi var mıdır?

Glikoz hastalığı denetim altına alınabilinir; sadece kati yeni bir yol olan bir tedavisi yoktur. Tip 1 diyabetlilerde mutlak pankreas organının salgıladığı hormon olan insülin eksikliği olduğundan dolayı insülinsiz durmak bu hastalarda ömür ile bağdaşmayan bir durumdur. Tip 2 diyabetlilerin ise rejim yaptıklarında ve zayıfladıklarında kan şekerleri normale gelmektedir; doğrusu hastalıkları denetim altına alınmış olur. Sadece rejime uyumları bozulursa yeniden kan şekerleri yükselmeye adım atar.

Glikoz hastalığında pankreasın ya da pankreastaki pankreas organının salgıladığı hormon olan insülin üreten hücrelerin nakli tedavileri üstünde yoğun emek harcamalar devam etmekte ve seçilmiş hastalarda uygulanmaktadır. Öteki alanlarda olduğu şeklinde diyabet tedavisi mevzusunda da teknolojik gelişmeler dikkat edilmesi gereken kolaylıklar sağlamaktadır. Bilhassa Tip 1 diyabetlilerde oluş suretiyle pankreas organının salgıladığı hormon olan insülin pompası tedavilerinin kullanımı giderek artmaktadır. tekrar geliştirilme sürecinde olan suni pankreas teknolojileri şeklinde gelişmeler de hem hekimler aynı zamanda hastalar için daha konforlu bir diyabet tedavisi imkanı elde edecektir.

8) Glikoz hastaları ne yememeli?

• Ak ekmek: Rafine edilmiş ak un lif ve gıda kıymeti düşük bir gıdadır. Ak ekmek yerine tam buğday, çavdar ya da kepekli ekmekler tercih edilmelidir.
• Patates: Patates nişastası varlıklı bir sebzedir ve nişasta hızlıca parçalanıp şekere dönüşmektedir. 1 minik boy patates (90 gram), 1 dilim ekmek kadar karbonhidrat ihtiva eder. Patates yasak olmamakla beraber haşlanmış bir patates yendiğinde kan şekerini hızla yükseltebilir.
• Ak pirinç: Pirinç, karbonhidrat deposudur. Diyabetli kişinin öğünde alması ihtiyaç duyulan karbonhidrat miktarı içinde, pirinç yemesinde mahzur yoktur. Sadece, bulgur pilavını (posa yönünden daha varlıklı olduğundan dolayı) pirinç pilavına tercih yapmak eylemek daha doğru olabilecektir..
• Kahvaltılık gevrekler: İçeriğinde var olan tahıllar yararlı şeklinde gözükse de bu tahıllara eklenen tatlandırıcı ve şekerler bunu glikoz hastaları için sakıncalı hale getirmektedir.
• Gazlı içecekler: Kan sıvısındaki şekeri aniden yükselttikleri için yalnız diyabetiklerin değil sıhhatli kitlelerin da ırak durması ihtiyaç duyulan içeceklerdir.
• Hazır paketlenmiş meyve suları: Liften yoksun olmaları, kan şekerini hızla yükseltmeleri ve içerdikleri katkı maddelerinden dolayı diyabetiklerin olmasıyla birlikte sıhhatli kitlelerin da ırak durması ihtiyaç duyulan içeceklerdir.
• Taze sıkılmış meyve suları: Meyve suları taze sıkılmış dahi olsa glikoz hastalarında aniden yüksek oranda alınan fruktozun ani kandaki şeker oranı yüksekliğine yol açmasından dolayı meyve suyu yerine taze meyvenin kendisinin tüketiminin tercih edilmesi önerilmektedir.
• Bal, pekmez: Organik olduğu düşünülse de bal ve pekmezde yüksek düzeyde glikoz olduğundan dolayı ani kandaki şeker oranı yükselmelerine yol açabilirler. Bundan dolayı glikoz hastaları bu gıdaları naturel dahi olsa ölçülü tüketmeye dikkat etmelidirler.
• Reçel: Organik ev yapımı dahi olsa reçel içeriğinde var olan yüksek glikoz sebebiyle diyabetiklerin sakınmaları ihtiyaç duyulan gıdalardandır.
• Paketlenmiş ürünler: Çikolata, bisküvi, kek, gofret ya da cips şeklinde paketlenmiş, trans yağ oranı yüksek ürünler yalnız glikoz hastaları için değil sıhhatli her kişi için toksik tesir icra eden, sağlıklı olmayan kilo aldıran, diyabet ve kalp organı damar hastalığı istenmeyen ihtimalini artıran düzmece besinlerdir.
• Karpuz, kavun, kayısı, üzüm, incir, muz şeklinde meyvelerin glikoz oranının yüksek olması sebebiyle diyabetik hastaların bu şeklinde meyveleri ölçülü oranda yemeleri önerilmektedir. Meyveler posa ve vitamin içinde ne olduğu varlıklı besinler olduğundan dolayı diyabetli kişinin beslenmesinde bulunması ihtiyaç duyulan gıda grubudur. Hiçbir meyve diyabetli bireye yasak değildir. Her meyvenin içinde meyve şekeri diye herkesçe malum olan fruktoz bulunmaktadır ve kan şekerini önemli ölçüde etkiler sadece her besinin kan şekerini yükseltme hızı (glisemik indeksi) farklı yapıdadır. Kavun, üzüm şeklinde meyvelerin glisemik indeksi yüksektir, sadece bir seferde yenilen miktarına (glisemik yük) dikkat edildiğinde kan şekerini öteki besinlere gore daha çok yükseltmez.
• Yağlı al etler ve salam, sosis, sucuk şeklinde işlenmiş et ürünlerini: Glikoz hastaları hem de kalp organı damar hastalığı riski de taşıdığından, diyabetli bireylerin doymuş yağ oranı yüksek et ve et ürünlerinden kaçınması zorunlu olmaktadır. Bunun yerine yağsız etler, tavuk (derisi dış) ya da balık tercih edilmelidir. tekrar bu etlerin hazırlanma şeklinde de kızartma yerine haşlama, buğulama ya da ızgara tercih edilmelidir.
• Konserve ve turşu şeklinde gıdalarda sodyum doğrusu tuz oranı yüksek olduğundan dolayı diyabet hastalarının ırak durması ihtiyaç duyulan gıdalardır. Tuzsuz turşular tercih edilebilir.

9) Şekeri ne düşürür? Şekeri düşüren yiyecekler var mı?

Glikoz hastalığında aslolan tedavi hekimler tarafınca verilen ilaçlardır. Diyabetik bir hastanın kandaki şeker oranı yiyecekler ile düşürülemez sadece çeşitli gıdaların kan şekerindeki dalgalanmayı azalttığı ve içerdikleri gıda öğelerinden dolayı yararlı oldukları bilinmektedir.

• Tam tahıllar: Lif içeriklerinden dolayı ani glikoz yükselmesini önleyip daha uzun bir zamanda tokluk hissi sağlarlar.
• Koyu yeşil yapraklı sebzeler: Ispanak, lahana, karalahana şeklinde koyu yeşil yapraklı sebzeler düşük enerjileri ve yüksek posa içerikleri ile diyabeti olan bireylerin tüketmesi tavsiye edilen bir gıda grubudur. Sebze ve meyve tüketiminin artmasıyla diyabetin gelişme riskinin azaldığını gösterilmiş ve bilhassa koyu yeşil yapraklı sebzeler ön plana çıkarılmıştır.
• Yağlı tohumlar: Badem, fındık, koz içi şeklinde yağlı tohumlar hem içerdikleri kaliteli yağ asitleri aynı zamanda liften dolayı hem kan şekerinde ani yükselmeleri düşürür aynı zamanda tokluk hissi sağlar. muhakkak ki kalori içeriklerinden dolayı ne olursa olsun porsiyon kontrolü yapılmalıdır. Günlük 8-10 pişmeden badem veya fındık ya da 2-3 tam koz içi gönül rahatlığıyla tüketilebilir.
• Tarçın: Tarçın ile meydana getirilen çalışmalarda, tip 2 diyabetlilerde pankreas organının salgıladığı hormon olan insülin direnci üstüne pozitif tesiri olduğuna dair ortaya çıkan yeni bilgiler gösterilmiştir. Sadece birkaç emek harcama neticesi ile diyabetli bireylere “tarçın yeyin şekeriniz düşsün” önerisinde bulunulamaz.
• Su: Diyabete yakalanmış hastalarının kalp organı ve böbrek yetmezliği şeklinde engel teşkil eden bir vaziyet yoksa günde 2-2.5 litre su tüketmeleri kandaki şeker oranı dengesini sağlamada kolaylık sağlar.
• Yoğurt, süt ya da kefir içerdikleri dengeli gıda öğeleri penceresinden fasıla öğünlerde tercih edilebilir. Sadece içine limon sıkılması şekeri düşürmez.

10) Glikoz hastaları vitamin desteği almalı mı?

Doğru beslenen ve kan şekerini denetim altında tutabilen bir diyabetli, yediği yiyeceklerle ihtiyaç duyulan vitamin ve mineralleri vücuduna alır. İlave olarak vitamin almasına gerek kalmaz. Glikoz hastalığının tedavisinde kullanılan çeşitli ilaçlar da vitamin eksikliği (B12 vitamin şeklinde) yaratabildiğinden dolayı takipler esnasında kimi zaman hekimlerin de vitamin desteği yapmaları lazım olabilir.

11) Hipoglisemi (kandaki şeker oranı düşüklüğü) nedir ve hipoglisemi olunca ne yapılmalı?

Diyabete yakalanmış hastalarının kullandığı çeşitli diyabet ilaçlarının dozunun çok gelmesi, öğün atlanması ya da gecikmesi ve gereğinden fazla spor hipoglisemiye sebep olabilir. bundan farklı olarak başka hastalıklar için kullanılan çeşitli ilaçlar da kandaki şeker oranı düşüklüğü yapabilir.

Hipoglisemide açlık hissi, soğuk terleme, kafa ağrısı, titreme ve gereğinden fazla bitkinlik şikayetleri olabilir. Kan şekerinin fazlaca düşmesi bayılma ya da nöbet geçirme ile sonuçlanabilir. Hipoglisemi ile ilişkili olabilecek şikayetleriniz ortaya çıktığında kan şekerinizi ölçünüz ve eğer 70 mg/dl altında ise zaman kaybetmeden bir çay bardağı meyve suyu veya 5-6 tane kesme glikoz alınız.

şeker hastalığı ilaçlarının münasip kullanımı, beslenme tedavisine uyulması, öğünlerin düzgün biçimde olması ve düzgün biçimde kandaki şeker oranı takip edeni ile hipogliseminin önüne geçilebilir. Eğer hipoglisemiye niçin olabilecek diyabet ilacı kullanıyorsanız acil durumlar için yanınızda kesme glikoz veya meyve suyu taşımanız gerekmektedir. Çikolata şeklinde yağ oranı yüksek şekerli yiyeceklerin (baklava, kek, kurabiye, gofret şeklinde) hazmı yavaş olacağı için kan şekerinin daha geç (2-3 saat şeklinde) yükselmesine niçin olabilecektir.. Bundan dolayı glikoz düşmüş olduğu vakit tercih edilecek gıda çikolata şeklinde yağ da içeren gıda olmamalıdır.

Doç. Dr. Ethem Turgay Cerit

Endokrinoloji Uzmanı

Instagram: @drturgaycerit

Feysbuk: Doç. Dr. Ethem Turgay Cerit