Sürdürülebilir Geleceği Düşündüren Belgeseller | herdembilgiler

Bu Çevre Günü’nde iklim krizine dair haberler ne yazık ki bizi bahtiyar edecek türden değil. İklim kriziyle beraber gezegenimizin ısıyı kitlelerin ve tabiat ananın adapte olabileceğinden fazlaca daha süratli biçimde ısınmakta, habitat alanlarının tahribatı ve krizin öteki tesirleri nedeniyle 1 milyon türün yok olacağı tahmin edilmekte ve kirlilik oranları azalmanın aksine pandemi sonrası toparlanma niyetiyle bütün hızıyla devam sürmekte. Neyseki hususi jetleri ve konvoy halindeki araçlarıyla 24 Mayıs günü Davos’ta toplanan dünya liderleri, greenwashing ile görüntü değişikliğine giden markalar eşliğinde global krizlerimize dair uzun ve ucu açık metinlerini prompterlardan okuyacaklar.

Biz bugün bir taraftan kağıt piperlerimiz, termoslarımız ve kumaş torbalarımız ile bireysel çevreci çabalarımıza devam ederken bir taraftan da bütün bu krizin ve daha nicesinin çözümü için kolektif bir çaba gerektirdiğini vurgulamak adına birbirimize ne kadar bağlı olduğumuza odaklanmak istedik. Bu sebeple de bu listemizde hava, toprak, su, ateş ve de tahta (zira niçin olmasın) alanından birer biyografi üleştirmek istedik. İzlerken göreceğiniz şeklinde nasıl ki bu alanlar farklı olmalarına karşın bütünün parçalarıysa hepimiz de dünya ekosisteminin birer parçasıyız. Bu sistemin sürdürülebilir olmasını tedarik etmek ya da yok oluşuna ön ayak oluş ise bir bütün olarak insanlığımıza bağlı. Bu fikirler üstüne düşünmenizi temin edecek belgeseller ile şimdiden keyifli okumalar.

Unbreathable: The Fight For Healthy Air (2020)

Her gün ortalama 20 bin kez soluk alıp veriyoruz ve 2018 Dünya Sıhhat Örgütü verilerine gore gezegende her 10 kişisen 9’u pis hava soluyor. Pis havanın alzheimer, kanser, kalp organı hastalıkları, astım şeklinde hastalıkların yanında ayrıca birden çok fizyolojik ve ruhsal hastalığın da ya en gerekli sebebi veya tetikleyicisi bulunduğunu bu bilgilere eklediğimizde hava kalitesinin bireysel ve toplumsal ölçekte ne kadar mühim bir mevzu, bahis bulunduğunu daha iyi anlayabiliriz. Hatta havanın öteki elementlere gore fazlaca daha basit ve özgür biçimde devinim edebildiğini düşündüğümüzde 2015 senesinde Beijing’d hava kirliliği okulların dahi fasıla verilmesine neden olacak seviyeye ulaşıp ilk al alarm verildiğinde aslen bütün dünya için al alarm da verilmiş oldu demek mümkün.

Peki soluk almayı kesemeyeceğimize ve pis havadan da kaçamayacağımıza gore nasıl bir yeni bir yol uygulayabiliriz? muhakkak ki çevre sağlığı mevzusunda yasalar çıkartarak. Amma ve lakin yalnızca kanun koymak yetmiyor ve Unbreathable, 1970’te ABD’da Kabul edilen lakin uygulama mevzusunda düşünüldüğü kadar başarı göstermiş olunmayan Clean Air Act (Temiz Hava Yasası)’nın seyrini izleyenlerle paylaşarak bunu gözler önüne seriyor. Ödüllü film yapımcısı Maggie Bunette Stogner ve yapımcı Elizabeth Herzfeldt Kamprath’ın 30 dakikalık bu belgeseli bir kez daha temiz hava solumanın insani bir hak bulunduğunu hatırlamızı sağlıyor. Unbreathable’a ilave olarak yasaların ne kadar etkili bulunduğunu merak edenler de DW’nin 2019 yılında yapılmış Clean Air – A Human Act’e bir göz atıp ortalama otuz sene evvel Hindistan kadar fena olan Almanya’nın hava raporunun sıkı ve kontrollü çevre yasaları olanakları sayesinde bugünkü yaşanabilir ve temiz denebilir düzeye gelişini izleyebilirler.

Kiss The Ground (2020)

Besin krizi aslen biliminsanları tarafınca uzun sürelerdir üstünde kabul edilen bir mesele. Hatta 18 Mayıs 2022 tarihindeki Financial Times yazısına gore besin krizi mevzusundaki endişeler, enerji krizi mevzusundaki endişelerin önüne geçmiş bulunmakta. tüm bunlara rağmen kimi ülkeler (!) inanılmaz süratli bir halde ziraat ve orman arazilerini imara açmaya devam ederken, kimisi de global büyükbaş hayvancılık talebini karşılamak adına benzer metodu tercih ediyor. Ziraat arazilerinin tahribatı global ölçekte hızla devam ederken iklim krizi ile beraber ele alınması ihtiyaç duyulan besin krizi mevzusunda sorular ise kalımlı: Nesilleri doyurmak için kafi ve verimli ziraat arazisine haiz miyiz? Bu tarz şeyleri doğru biçimde suluyor ve kullanıyor muyuz? Kimyasal kullanmadan mahsul yetiştirme mevzusunda ne kadar bilgili ve istekliyiz? Bu konudaki yenilikçi fikirlerden haberdar mıyız? Bu soruları yalnızca üretici olarak değil tüketici olarak da soruyor olmamız arz-talep döngüsündeki adımların daha sürdürülebilir olması için son derece mühim.

Yanıtını bilgi almak isteyenler için ise Kiss the Ground inanılmaz başlangıç noktası bunuyor.  Woody Harrelson tarafınca seslendirilen bu belgeselde toprakların yenilenmesi yöntemiyle rayından çıktığını bildiğimiz iklimi dengeleme, her insana kafi gelecek kadar besin üretimi yapabilme ve de kaybettiğimiz ekosistemleri art getirme imkanımız bulunduğunu seyretmek karamsar bünyelere ilaç şeklinde gelecektir. Grafiklerle ve görsellerle desteklenen belgeselin farkındalık oluşturmamızı sağlamış olduğu rejeneratif ziraat, yalnızca ziraat ile uğraşanların değil; mektep çağındaki bireylerin de öğrenmesi ve sürdülebilir bir istikbal için desteklemesi ihtiyaç duyulan bir uygulama şekli. Verdiği bilgiler ve besin krizinin çözümü mevzusunda sunmuş olduğu çözümler ile Kiss the Ground kaçırılmaması ihtiyaç duyulan bir biyografi.

bundan farklı olarak ABD özelinde anlatıma haiz olan Kiss the Ground’dan sonrasında vatanımızda bu nevi mevzularda neler yapıldığını merak edenler için Ali Rıza Ersoy’un Urla Barbaros Köyü’ndeki çalışmalarını anlattığı TEDx konuşmasını izlemelerini tavsiye ederim.  

A Plastic Ocean (2016)

1950’lerde seri biçimde üretildiği yıllarda yaşam kurtarıcı addedilen ve tek kullanımlık oluşu ile ergonomik bir hayat sunan plastiğin günümüz şartlarında ne denli çevre problemi oluşturacağı anlaşılmış değildi. Sanılanın aksine ürettiğimiz plastik türlerinin bütünü art dönüşüme münasip da değil. Sözgelişi Columbia Climate School’un 2017 verilerine gore  2014 senesinde yalnızca ABD’da 33.6 milyon ton plastik üretimi gerçekleşmişken, bunların yalnız yüzde dokuz buçuğu art dönüştürülmüştür.

Bu verilere bakıldığında Pasifik Okyanusu’nun California ve Hawaii’nin açıklarında yer almış olduğu belirtilen plastik adasının namı öteki “Sekizinci Kıta”nın varlığı şaşırtıcı gelmiyor.  Sadece 8 yaşlarında National Geographic dersiginde mavi balina fotoğrafı görüp öylesine büyük bir canlının dünya üstündeki varlığı fikri ile büyülenen Craig Leeson, 40 sene sonrasında ekibi ile Hindistan Okyanusu’nun Sri Lanka açıklarında mavi balina ile birlikte plastik atıkları ve motor yağı izlerine denk ulaştığında bu şekilde bir ada ihtimalinin bilincinde değildik. Belgeselin çekilmiş olduğu zamanda bahsedilen lokasyonda ticari balıkçığın yasaklanmış olması ve rastgele bir yük gemisinin güzergahı dahilinde bulunulmaması ekibin yaşamış olduğu şaşkınlığı daha da ileri seviyeye taşımış. Bu durumun tesiri ile Plastic Ocean’ın 4 senelik araştırma aşaması başlamış olabilmektedir.

Biyografi süresince deniz canlılara ve habitatlarına verdiğimiz ziyanı seyretmek duyarlı bünyelere ağır gelebilirken bir taraftan da Everest’in zirvesinden okyanusların ziya görmeyen karanlık diplerine kadar plastik atık parçalarına denk gelişimizin sorumluluğunu üstlenip değişiklik için harekete geçme dürtüsü de sağlama ihtimalini taşımakta. Bilgili karar almaktansa duruma kayıtsız durmak ise insan kanında dahi rastlanılan plastiğin geleceğimizi yok edişine kayıtız kalmakla eş anlamlı.

Burning (2021)

2021’de ülkemiz kim bilir tarihinde eşine azca rastlanır bir yangın ile savaşım krizi yaşadı. Yalnızca bir sene içinde 299 adet yangın noktası ve akabinde söndürme emek harcaması gerektiren bu krize karşı umarsızlık inanılmaz boyutlara ulaşmıştı. Bunun sebepleri ve nasılları değişik açılardan iredelenebilir. Sadece bu yazının konusu bundan dolayı krizi iklim krizi olarak ele alabiliriz. Bunu yaptığımızda da benzer sene yalnızca California’da 2948 orman yangını çıktığını (2020’de bu sayı 2504’müş), Yunanistan, Sibirya ve Kanada’dan da son derece kaygı verici haberler geldiğini görebiliriz.

Yangınlar nedeniyle zararı dokunan gazların havaya salındığını ve tahrip olan ormanlık alanların dünyadaki karbon emilimini azaltacağı düşündüğümüzde orman yangınlarının lokal değil küresel etkiye haiz olduğu; bundan dolayı küresel bir farkındalık ve ortaklaşa iş gerektirdiğini idrak etmek güç olmayacaktır. Nitekim Burning’in konusu olan ve bütün gezegenimizin yardım teklifinde bulunmuş olduğu, uğrunda 17 milyon dollar yardım toplanan 2020 Avustralya orman yangınları bunun en büyük örneğidir.

Oscar ve Emmy ödüllü Eva Orner’ın yönettiği, Cate Blanchett’in yapımcılığını üstlendiği Burning, bir taraftan Avustralya’nın Black Summer’ı olarak herkesçe malum olan felaketin üstesinden gelme çabalarını aktarırken bir taraftan da bu noktaya nasıl gelindiğini siyasal ve iklimsel yönlerden ele almakta. Anlaşılır bir halde istikbal mevzusunda pozitif tondan yoksun olan Burning’i çarpıcı icra eden şey Avusturalya hükümetinin almış olduğu (ya da almadığı) kararların ceremesi çeken kitlelerin ve hayvanların hayatta kalma mücadelesini görmekti. Yangın alanlarındaki sahneleri izlerken belgeselde yer edinen en mühim cümleye hak vermemek elde değil: Ağlatısal olan felaketin kendisi değil; yaşanacağını bile bile tedbir alınmamış olması. İklim krizi de bu biçimde şu anki haline gelmedi mi?

Wood (2020)

Romanya’nın Avrupa’nın en büyük ortamına ev sahipliği yaptığını, bu ormanın ılıman iklim kuşağında yer edinen nihayet bakir orman bulunduğunu ve de her yıl burada Bükreş boyutunda alanın yasadışı biçimde yok edilmekte. Politikacıların ve büyük şirketlerin kilit parçalar olduğu bu vaziyet Romanya’da o denli fena halde ki mahalli halk süratli ve art dönülemez bu tahribat ilişkili yetkililere değil mevzu, bahis ile ilgilenen aktivistlere başvurmakta çareyi bulmuş görünüyor. İşte bu aşamada devreye Alexander von Bismarck önderliğindeki Çevre Araştırma Kurumu (EIA) ve Wood’un çekim ekibi devreye giriyor.

Wood; Bismarck, kimliğini gizleyip bir alıcıymış şeklinde ahşap sektörüne sızarken, Avusturyalı Schweighofer grubu şeklinde orman mafyasıyla ortaklaşa iş icra eden şirketlerin sermaye kazançlar için çevreyi hiçe sayıp yasal kesim sınırı aşmaya dünden razı oluşlarına şahitlik ediyor. Kesilen ağaçların Çin’e, sonrasında da Amerikan Lamber Liquidators’a varışına kadar uzanan büyük ve pürüzsüz yolsuzluk ağına şahitlik yapmak eylemek ise seyirci için vaka “yalnız makul fiyatlı parke istemiştim” in ne kadar karmaşık olabileceğini gözler önüne seriyor.  Romanya’nın yanında ayrıca Sibirya’daki tayga ve Peru’daki tropik ormanların da tahribatına da değinen Wood’un yönetmenleri Michaela Kirst, Monica Lazurean-Gorgan ve Ebba Sinzinger’ın gayesi ise yalnızca suçluları ifşa yapmak eylemek değil; siyasal ve sivil bilincin değişmesini sağlayarak yeni bir global tüketim isteğinin oluşmasına ön ayak oluş.