Sosyal Medyada Dışlanmaktan Korkmak: Suskunluk Sarmalı

Hemen hemen her insanın bir Feysbuk, Instagram ya da Twitter hesabı var. Genel anlamda bu ortamlarda gündem olan toplumsal vakalar, bir çok kullanıcı tarafınca konuşulmaya başlanıyor. Peki evvelinden asla şunu düşündünüz mü? Yahu evet bir şeyler gündem olabilmektedir ve hepimiz devamlı bu mevzular üstüne düşünüp yazıyoruz fakat bunlar hakkında görüş bildirmemizi kimler istiyor? Veyahut niçin her gündem konusu hakkında öteki insanlarla ‘benzemekte bir halde’ ifade etmeye çalışmak zorunda hissediyoruz?

Aslına bakarsak sebebi açık: Sosyal paylaşım platformunda belirli bir idrak oluşturmak amacıyla gündemleri belirleyenler, elbet dijital ağlardaki yönetimi ellerinde tutan firmalar ya da kuvvet ve servet sahibi kimseler. Bunlar bizim gözümüzle görmediğimiz, işin geri planındaki gizli saklı iktidarlar… İşte burada mühim bir meseleden bahsetmemiz gerekmektedir. Ortaya atılan mevzuyla ilgili konuşulması istenmeyen şeyler hakkında konuşan kişilere ne olabilmektedir? 

Akademisyen Elisabeth Noelle-Neumann’ın ‘Suskunluk Sarmalı’ adlı teorisine gore, baskın olan görüş, kendisine uygunsuz olan azınlıktaki görüşleri sessize alıyor. 

Elisabeth Noelle-Neumann

Sizi oldukça çok sıkmadan özetlemek gerekirse teoriyi anlatalım ve bunun toplumsal medyayla nasıl ilişkili olabileceğini örnekler üstünden tartışalım. Neumann’a gore toplumda kabul gören fikirlere haiz olan kimseler, kendilerini daha güvenli ve rahat halde ifade edebiliyor. Sadece genelden değişik düşünenlerin, öz güvenleri daha düşük olabilmektedir ve bu insanoğlu toplumdan dışlanma kaygısı yaşayabiliyor. 

Velhasıl ekseriyet, kendini her koşulda rahat ifade edebilme olanağına sahipken; azınlık, düşüncelerini bastırmak durumunda kalabiliyor. Her insanın düşündüğünden daha değişik fikirleri olan insanoğlu, sessiz kaldıkça bundan böyle tekrar asla konuşamayabiliyorlar.

Niçin mi? Bu sebeple kitlelerin negatif tepkileriyle başa çıkmak istemiyorlar ve kendilerini susturuyorlar. Bu vaziyet devamlı tekrarlandığı için bir döngü, şu demek oluyor ki bir sarmal haline gelebiliyor. 

Bir de şu var, örneğin çoğumuz çocukluktan itibaren çevremizi gözlemleyerek gerçeği/hatası, iyiyi/kötüyü öğrenmişizdir. muhakkak ki bu yargılar, bizim kendi büyüdüğümüz çevrenin algısına gore şekillenmiştir.

İşte Suskunluk Sarmalı Teorisi’ne gore insanoğlu, o dönem hangi düşünce umumi olarak kabul görüyorsa o fikri benimsemeye başlıyor. Doğrusu fikirlerin, bir popüler olup bir de düşmüş olduğu olur ya hani benzer o hesap. Hatta bunu, Twitter’daki şu ”TT olma” muhabbetinden bilirsiniz. 

İşte bir dönem yükselen düşünceler, kişinin kendi düşüncelerine uygunsa o vakit o, konuşup kendisini özgürce anlatabiliyor. Sadece kişinin düşünceleri, anne akımda rağbet görmüyorsa o vakit o kişi, mecburen sessizleşmek zorundaymış şeklinde hissedebiliyor.

Aslına bakarsanız Twitter’da münakaşa ortamlarına ya da Instagram’da gönderi altı yorumlarına denk geldiyseniz, kitlelerin, işitmek istediklerinden daha değişik şeyler yazanlara, derhal sözel hücum girişiminde bulunduklarını görebilirsiniz. 

Toplumsal medya platformları birazcık da kim tarafınca yönetiliyorsa orada o kişinin politikaları geçerli olabilmektedir. Parayı veren düdüğü çalar hesabı.

Örnek olarak kısa sürede Elon Musk’ın satın almış olduğu Twitter örneğini verelim. Kendisi Twitter’ı ilk devraldığı vakit, ifade özgürlüğüne ehemmiyet vereceğini dile getirmişti. Amma ve lakin başa geçer geçmez, oldukça sayıda çalışanı işten çıkardı.

bundan farklı olarak Musk yönetime gelmektedir gelmez, eski sevgilisi Amber Heard’ın hesabı da anında kapanmış oldu. Heard daha evvelinde hesabını kapatacağını söylediği için bu mevzuda Musk’ın parmağı olduğuna dair bir kesinlik elbet yok. Yalnız bu vaziyet bir çok insanoğlunun dikkatini çekti.  

Üzerine üstlük Musk, mavi tikin bütün kullanıcılara bundan böyle parayla satılacağını söylemiş oldu. Şimdi bu ne ilgi kabul edebilirsiniz, şöyleki: Birisi, bir dijital platformun sahibi olabilmektedir ve kuvveti eline geçirdiği andan itibaren kendi isteklerine gore o yere yeni kurallar koyuyor.

Örnek olarak daha rahat ifadeyle, eğer kullanıcılar Twitter’da durmak istiyorlarsa, oyunu Musk’ın kurallarına gore oynamak zorundalar demek olabilmektedir bu. Bu durumdan hoşnut olmayanlar da kim bilir platformu temelli terk edip suskunluğa karışacaklar, bilemeyiz… Bu yüzden bu, yukarıda anlattığımız teoriyle uyum gösteren bir misal.

Başka bir misal: Örnek olarak çoğumuz Instagram, Twitter, Feysbuk ya da YouTube olması ayrım etmeksizin dijital ortamlarda spam, yakınma ve engel şeklinde özellikleri kullanabiliyoruz. Paylaşımlarıyla toplumun huzurunu, yapısını bozduğunu düşündüğümüz kişileri, diyelim Instagram’da derhal bu gerekçeleri gösterip yakınma edebiliyoruz. 

Varsayalım ki bir influencer var ve 10 milyon takip edeni var. Bu şahıs bir de diri gösterim açmış olsun. Diri yayında kendisini izleyenlerin beğenmeyecekleri biçimde konuştuğunda, onu o an izleyen oldukça sayıda şahıs tepki gösterebiliyor.

derhal takipçiler birleşip bu fenomenin hesabını spamlayıp kapattırabiliyorlar. Hatta kimi zaman bu kadarla kalmayıp kişinin sırf fikirleri kendilerine uymuyor diye monitor görüntüleri alarak onu öteki kişilere ifşa edebiliyorlar. Böylece karalama ve linç kampanyaları başlattırılıyor. 

Bu duruma maruz kalan kişi, kendisini sosyal paylaşım platformunda izleyen kişilerin fikir biçimlerini de cebe atmadan kafasına gore davranışlar sergilediğinde olacakları biliyor bundan böyle. Bu yüzden hesabı ikinci kez açıldığında, bir ihtimal bundan böyle kendi kitlesinin isteklerine gore konuşmuş olduğu yayınlar yapabiliyor ya da içerikler üretebiliyor.

Gördüğünüz şeklinde toplumsal medyanın bu ‘engelleme’, ‘spamlama’, ‘yakınma etme’ ve ‘bildirme’ şeklinde özellikleri, suskunluk sarmalını besleyen ideolojik araçlara dönüşüyor. Bir ihtimal gerçek hayatta birini susturmak o denli basit olmuyor lakin dijital ortamda bir tık ile işi çözebiliyorsunuz.

Bu araçlar kitlelerin, devamlı kendilerini denetim etmelerine ve diğerlerine karşı bir mesuliyet hissetmelerine yol açıyor. Niçin?

Bu sebeple bir çok şahıs, ”aman tepki alırım, aman Ali Rıza bey ağzımızın tadı bozulmasın şimdi” şeklinde ifade ederek toplumsal mevzularda görüş bildirmemeyi tercih ediyor. ”Bu kitlelerin aksine, ben şöyleki şöyleki düşünüyorum” diyenler de küfürle, hakaretle, dokuz köyden kovulmakla kalıyorlar. Hatta kimi zaman demin de bahsettiğimiz şeklinde, bireysel hesaplarını tekrar kullanamayacak hale bile gelebiliyorlar.

Peki siz ne düşünüyorsunuz? Toplumsal medya zannedildiği şeklinde ‘ifade özgürlüğünün’ kabul görmüş olduğu bir yer mi? Düşüncelerinizi bizimle yorumlarda paylaşın.