Rus Sineması ve Birbirinden Güzel 15 Adet Rus Filmi

Rus sinemasını üç farklı dönem halinde irdelemek araştırmak ve değerlendirmek olasıdır. Bunlardan ilki beyaz perdenin ortaya çıkış zamanı olan 1895’ten 1917 Devrimi’ne kadar olan ilk dönem, 1917 Devrimi’nden 1989’a kadarki “Sovyet Sineması” periyodu ve nihayet olarak, 1989’dan bu güne değin kadar devam eden çağıl dönem olarak da isimlendirilen üçüncü dönem.

İlk (Erken Dönem) Rus Sineması

Rusya’da meydana gelen ilk film vizyonu 1896 senesinde St. Petersburg’ta Lumiere kardeşler tarafınca gerçekleştirilmiştir. Bu gösterimlerin peşinden Rusya’da bir fazlaca yabancı yapım şirketi film gösterimlerini yerine getirmek suretiyle Rusya pazarına girmişlerdir. Ayrıca turk yerli yapım şirketleri de mahsul ortaya koymaya başlamışlardır.

1908’de, ilk Rus filmi olarak kabul edilen ve popüler bir romanın uyarlaması olan yönetmenliğini Viladimir Romashkov’un yapmış olduğu ‘Stenka Razin’ 15 Ekim 1908’de ilk Rus filmi olarak halka gösterilmiştir. Kara ak olan bu kısa filmin süresi 7 dakikadır. Arkasından ülkenin büyük kentlerinde beyazperde salonları açılmaya başlanmış ve film stüdyoları faaliyete geçmeye adım atmıştır. Rusya’da ulusal sinemacılık, beyazperde endüstrisinin bir neticesi olmaktan fazlaca, başta ithalatçılar oluş suretiyle dağıtımcılar ve salon sahipleri tarafınca başlatılmış olduğu için, bu gelişme aşaması Avrupa ülkelerinden farklı yapıdadır.

Bu zamanda daha fazlaca ülkenin büyük edebiyatçılarının eserlerinin beyaz perdeye aktarıldığı görülebilmektedir. Bunların yanında ayrıca Shakespeare, Dickens, Hugo benzer biçimde dünyaca meşhur yazarların eserleri de beyaz perdeye aktarılmıştır. Bu devrin en mühim filmleri içinde Meyerhold’un 1915 senesinde çekmiş olduğu ‘Dorian Gray’ın Portresi’ ve Yakov Protazanov’ın 1917 yapımı filmi ‘Peder Segius’ gösterilebilir. Birinci Dünya Savaşı arifesinde Rus film endüstrisi güldürü, melodram ve heyecan türlerinde eserler vererek gelişmesini sürdürmüştür.

1914 Temmuz’unda Rusya’nın da muharebeye girmesiyle ithal filmlere engelleme gelmiş, daha sonrasında ise 1917 senesinde Lenin önderliğinde meydana getirilen Rus Devrimi ile çarlık rejimi yıkılmış yeni bir yönetim biçimi oluşturulmuştur. Her alanda olduğu benzer biçimde beyazperde da bu gelişmeden fazlaca etkilenmiştir.

“Sovyet Sineması” Periyodu

Çarlık döneminde ilk gösterimlerin yapıldığı ülkede, Ekim devriminden sonrasında sistemli bir beyazperde düşüncesi kendini göstermeye başlamıştı. Toplumsal hayatla dahil içe, toplumsal gerçeklikleri yansıtmayı hedef bilmiş ve bu yolda ilerlemiş birden çok sanatçı-yönetmene yaşam vermiştir. Ekim devriminin lideri Lenin beyaz perdenin kitleler üstündeki yapacağı tesiri öteki Avrupa ülkeleri liderleri benzer biçimde bir propaganda gayesi olarak görmüyor devrim sonrası eşitlikçi ve özgürlükçü fikrin içeriklerinin sanayi merkezlerinin haricinde halka inen bir yol olarak görmüş ve ülkenin başta gelen sinemacılarını desteklemiştir.

muhakkak ki bir bütün olarak propaganda sineması değildir demek keskin bir ifade olabilecektir.. Devrim sinemasını, toplumcu ideolojiden bağımsız olarak zihinde ölçmek ve değerlendirmek ve kavramak mümkün değildir. Sadece öteki ülkelerde gerçekleşen faşist devrimlerin peşinden baskıcı ve kısıtlayıcı beyazperde dönemlerinin yanında ayrıca Rusya’da genç dönem sinemacıların kendilerini özgürce ifade edebildikleri bir dönem olmuştur: Devrim Sineması.

Beyaz perdenin halkın aydınlanması için bir otomobil olarak benimsendiği bu zamanda ülkenin en sapa köşelerine kadar devlet teşvişi ile gönderilen genç aydın yönetmenler halkın yaşayışı hakkında düşünce sahibi olduktan sonar mahalli ve emsalsiz hikayeler ile art dönerek Devrim’i halka anlatmayı denemişlerdir.

“Tüm sanatlar içinde, beyazperde, en önemlisidir.”

Vladimir İlyiç Lenin

Devrimle gelen yeniyi yaratma tutkusu Rus Sineması’nı “Altın Devir”ına ulaştırmıştır. “Tüm sanatlar içinde, beyazperde, en önemlisidir.” diyen Lenin devlet kontrollü ilk beyazperde okulu olan “Devlet Beyazperde Enstitüsü” 1919 Ağustos’unda ulusallaştırılmış ve Lenin’in eşi tarafınca denetlenmiştir.

Devlet Beyazperde Okulu’nun öğretmenlerinden olan Kuleshov, beyaz perdenin ilk büyük kuramcıları içinde yer alır. Değişik düzenlerle film parçalarını değişik biçimlerde kurgulayarak değişik vakit ve mekânları benzer kurguda birleştireştirmiş ve Kuleshov efekti adı verilen etkiyi farklı deneyler neticesinde ortaya koymuştur. Rus sinemasının büyük kuramcıları içinde yer edinen Vertov da Kuleshov’un öğrencilerindendir.

Vertov aslen sade gerçekliği özetleyen belgeselciliğe yakın havadis, bilgi, salık filmleri çekmiştir. Vertov beyazperde gerçek kuramını dünyaya kazandırmıştır. Bu görüş açısı mekandan dekorlardan ve oyunculardan bağımsız olarak sinemayı kendini ifade edecek bir otomobil olarak görmüştür. Ve bu yüzden insan gözünün görmüş olduğu biçimde sade ve mütevazi ifade tarzını benimsemiştir. Vertov, beyazperde gerçeğinin sadece sinema-göz’le anlaşılacağını düşünüyordu. Vertov’un kuramı olan “beyazperde göz” teorisi bir tek Rusya’da değil bütün gezegende geniş yankılar uyandırmıştır.

Eisenstein ve Pudovkin

Beyazperde Göz’ü “Ben göz’üm. Ben mekanik bir göz’üm. Beni bir amikena olarak, size benzerlerini yalnızca benim görebileceğim bir gezegeni gösteriyorum.” şeklinde özetleyen Vertov 1929 senesinde deneysel beyaz perdenin en mühim örnekleri içinde gösterilen, Moskova’nın bigün içinde gün doğumundan gün batımına dek görüntülendiği ‘Kameralı Adam’ Vertov’un en meşhur yapıtıdır. Bu devrin şüphesiz en büyük kabiliyetleri Eisenstein ve Pudovkin’dir.

Eisenstein’ın “Devrim Üçlemesi” olarak herkesçe malum olan ‘Işbırakımı’, ‘Potemkin Zırhlısı’ ve ‘Ekim’ filmlerinden ikincisi olan 1925 senesinde yapmış olduğu ‘Potemkin Zırhlısı’ filmi, günümüz şartlarında hala şimdiye kadar yapılmış en iyi propaganda filmlerinden biridir ve Sovyet sinemasının internasyonal pazara açılmasında etkili olmuştur. Bu filme aşağıdaki listemizde ayrıntılı olarak yer vermiş bulunmaktayız.

Kapitalizm karşısında ezilen kitlelerin umumi durumunu paralel kurgu tekniği ile ortaya koyar. Eisenstein’a gore; beyaz perdede sahneye koyma başlangıç noktasıdır. Senaryoyu ve kurguyu belirleyen yalnız mevzu, bahis değildir, bununla beraber sahneye koymadır. Bu yüzden kurgu birbirinden bağımsız çekimlerin çarpışması ile meydana gelen yeni bir imgesel bütünlüktür. Sonrasında ‘Alexander Nevski’ (1938) ve ‘Korkulu Ivan’ı çeken Eisenstein; bununla beraber Avrupa ve ülkesinde beyazperde dersleri verir. Ve kendi beyazperde kuramını geliştirir.

Beyazperde kurgusu penceresinden Eisenstein’den değişik bir görüş ortaya koyan Pudovkin bu devrin öteki meşhur yönetmenidir. Eisenstein için kurgunun temeli çatışma iken Pudovkin kurguyu birbirini tamamlayan parçalar olarak görür. Sovyet sinemasını yaratan kuşağın en ihtiyar üyesi olan Vselovod Pudovkin 1920’de beyazperde okuluna gitmiş ve burada Kuleshov benzer biçimde ehil bir kuramcıyla çalışmıştır. Pudovkin’in beyazperde sanatının temeli kurgudur. Beyaz perdede vakit ve mekan kurgu tarafınca belirlenir. Bir film çevrilmez, imajlar kullanılarak inşa edilmelidir. 1926 senesinde Gorki’nin benzer adlı kitabından uyarladığı ‘Anne’ en fazlaca ses getiren filmidir.

“Stalin periyodu”

Sovyetler Birliği’nde 1930’lardan itibaren beyazperde endüstrisi de dâhil oluş suretiyle ülkenin kontrolü Stalin’in eline geçmiştir. Sovyet Sineması’nın ilk yıllarında görülen görkem, Stalin dönemiyle beraber nihayet bulmuştur. Stalin yönetimi, beyaz perdeye ve sinemacılara soluk aldırmamıştır. Bu zamanda ilk yılların mühim yönetmenleri susturulmuş, “Toplumcu Gerçekçilik” adı altında meydana getirilen veya yaptırılan filmler ise her koşul ve koşulda Stalin politikasını alkışlayan önemsiz yapımlar olmuştur. Stalin, 1930’ların sonundan 1953’te ölümüne kadar piyasaya çıkan her filmi şahsen seyredip onaylayan kafa sansürcü olmuştur. Ve bu dönem Sovyet Sineması için bir duraklama periyodu olarak sayılmaktadır.

Andrey Tarkovski

1960’dan sonraki Rus Sineması denildiğinde akla gelebilecek tek ad şüphesiz Andrey Tarkovski‘dir. Rus beyazperde zamanı içinde anlatmaktan ziyade başlıca bir ova oluşturmak daha doğru olabilecektir. diye düşünmekteyim. Ki benim için Andrey Tarkovski bir tek bir direktör olmanın ötesinde sanatçı kelimesinin özetidir aslen. Şüphesiz Tarkovski’yi idrak etmek basit değildir. Onun için beyazperde sanatında bir üst dildir demek yerinde bir tanımdır. O yüzden onu yorumlamak yerine “Mühürlenmiş Vakit” adlı kitabında kendi cümleleri ile aktarmakta yarar var.

Mühürlenmiş Vakit: 

“…elde edilmiş bir görüntünün aslına sadık olabilmesi için, içinde ömür gerçekliğini dile getiren öğeleri barındırması, benzer anda da bu gerçekliği benzersiz ve tekrarlanamaz kılması gerekmektedir, şu sebeple en göze çarpmayan fenomenlerinde bile ömür böyledir… Görüntü kavramsal, spekülatif bir kalıba ne kadar azca sokulursa aslolan amacına o denli fazlaca yaklaşır… Görüntü, direktör tarafınca şöyleki veya bu şekilde anlatılan bir mana değil, yağmur damlalarında yansıyan tüm bir dünyadır… Sanatla alakalı görüntü, mutlak surette tekil ve tekrarlanamaz bir fenomen fakat bununla beraber da lakırdı konusu olan yaşamla ilgili bir fenomen olduğundan dolayı, oldukça basit da olabilen bir fenomendir… Kavramlarla oyun oynamak hiçbir sanat türünün gayesi olması imkansız…

Beyaz perdenin şiirselliği, simgeselliğe aykırıdır ve bizim her an karşı karşıya olduğumuz o oldukça dünyevi maddi töze fazlaca yakından bağlıdır… Kurgu sinemasını ve ilkelerini reddetmemin sebebi, filmin ak perdenin sınırlarını aşarak genişlemesine izin vermemesi, şu demek oluyor ki seyircinin perdede gördüklerini kendi deneyimleriyle bağdaştırmasına imkan tanımamasıdır. Kurgu sineması, seyircisini bulmacalarla karşı karşıya getirir, simgeler çözdürür ve alegoriden zevk almasını bekler, seyircinin entelektüel deneyimine seslenir… İnsanlar ‘Ayna’yı gördükten sonrasında bu filmin ardında, şifrelenmiş gizli saklı ve değişik rastgele başka bir amaç yatmadığına onları ikna yapmak eylemek fazlaca kuvvet oldu.

Filmin gerçeği söylemekten başka bir gayesi olmadığını açıklamaya çalıştığımda hep kuşkuyla karşılandım, insanoğlu düş kırıklığına uğradı. Çeşitli izleyiciler için bu açıklamalarım hakikaten de pek doygunluk edici olmadı. Gizler, simgeler, gayeler ardında koştular durdular. Şundan dolayı onlar filmsel, görüntüsel şiire alışık değildiler; ki bu da beni büyük düş kırıklığına uğrattı…”

Rus Sineması ve Sıkıdüzen

Yaşamı şiirsel bir mantıkla algılayan, ve şiirsel bir üslupla daima içinde bir arayışın yapıtları ortaya koyar. Bu nedenledir ki Sovyet döneminde filmlerinin sansürlenmesinin sebebi Tarkovski’nin politik kimliğinden kaynaklanmaz, onun felsefi kimliğinden oluşur. Materyalizmin ve devrim periyodu sosyalizminin hakim olduğu coğrafyada Ortodoks Hristiyan bir gelenekten gelen ve Rusya’nın probleminin ruhsal iktidarsızlık bulunduğunu düşünen direktör bir fazlaca filmimizde yaratıcıyı arama veya betimleme benzer biçimde ögelere yer vermiştir. Dostoyevski’nin Rusya’nın bu ruhsal iktidarsızlığını ilk keşfeden yazarlardan birisi bulunduğunu düşündüğü için onun metinlerine farklı bir ilgisi olduğu bilinmektedir. Tarkovski’nin kendine özgü bir sembolizmi ve ifade dili olduğu bilinmektedir.

1962 senesinde ilk uzun metrajlı filmi ‘Ivanovo Detstvo’yu (‘Ivan’ın Çocukluğu’) çekti. İlk uzun metrajlı filmi ile Venedik Film Festivali’nde Altın Aslan Ödülü’nü kazanmıştır. Çok açık ki internasyonal ödüllere doyamayan Tarkovski, beyazperde dünyasının en prestijli festivallerinden olan Cannes Film Festivali’nden farklı dönemlerde tam 9 mükafat kazanmıştır. 1975’te çekmiş olduğu ‘Ayna’ filmine listemizde ayrıntılı olarak yer vermiş olmakla birlikte yansıma ve bellek olguları üstünden çıkılarak kendi çocukluğuna ziya tutmuştur. 1979 senesinde çekmiş olduğu ‘Stalker’ vakit ve mekân döngüsünde kavrayışa ve iletişime yetişme çabasını yansıtır. Tarkovski’nin tanrıyı betimleme çabasının en belirgin filmi olan ‘Stalker’, maddeci dünyaya getirilmiş fazlaca sert bir pozitivizm eleştirisi olarak görülebilmektedir. ‘Stalker’ filmine listemizde ayrıntılı olarak yer vermiştir.

Çağdaş Dönem Rus Sineması

Toplumsal değişimler ile beraber Rusya’da da film sektöründe değişimler gözlenmeye adım atmıştır. sermaye ve emperyal bir çağa ayak uyduran topraklarda kültürel değişiklik sürecinde Rus Sineması da Amerikanvari filmler ortaya koymaya adım atmıştır. Azca sayıda da olsa, Sovyet sinemasının mirasını yaşatmaya devam eden Alexandre Sokourov, Pavel Lounguine ve Nikita Mikhalkov benzer biçimde devrin mühim yönetmeleri toplumsal ve sanatla alakalı değerlere haiz olan Sovyet periyodu ekolünde devam eden sayılı yönetmenlerdir. Sizin için seçtiğimiz kesinlikle izlemeniz ihtiyaç duyulan beyazperde tarihinin mühim yapıtlarını da içeren 15 tane Sovyet sineması filmi listemiz.

(M)uchenik / The Student (2016)

Lise talebesi olan Veniamin’in nasıl bulunduğunu bilmediğimiz bir halde İncil’e merak salması ve bu merakın giderek bir saplantı haline alıp köktencilik tavırlar sergileyerek etrafındaki herkesi tesir altına almasına kadar uzanan bir aşaması gözler önüne serer. ehil direktör Kirill Serebrennikov yorum katmadan yansıttığını net bir üslupla ifade edebilmek adına İncil alıntılarını arkada beliren sure ve ayet numaraları şeklinde desteklemiştir.

Veniamin’in bu yobazlaşan ve çevresine hakim olmaya başlamış olan yobaz tavrına karşı direnen biyoloji öğretmeni ne kadar etkili olabilecek? Rusya’da kolay bir lise talebesi üstünden dini radikalizmin nelere sebebiyet vereceğini gözler önüne seren bir filmdir.

Bronenosets Potemkin / Battleship Potemkin / Potemkin Zırhlısı (1925)

Beyazperde tarihinde fazlaca teknik ve kurgu bakımından fazlaca büyük bir yere haiz olan 1925 yapımı sessiz filmdir. Örneksiz adı Bronyenosyets Potyomkin olan filmin yönetmeni Sergei Eisenstein’dır. Zamanı bir olayın Eisenstein ın tavrı ile perdeye yansıtır. Kanlı Pazar katliamı sonrası Rusya’da umumi isyanları ve Potemkin adlı cenk gemisinde denizcilerin isyanı ve Odesa halkının bu isyana destek vermesi ile beliren ayaklanmayı anlatır.

Büyük dekorlar kalabalık artist ekibi ve fazlaca kameralı biçimde çekilmiş olan film 5 bölümden oluşmaktadır. en vurucu kısmı Odesa merdivenleri kısmıdır. Merdivenlerde Çarın askerlerinden kaçmaya işçi kitlelerin kitlesel hareketlerini yansıttıktan sonrasında umumi çekim tekniği öznel tekniğe geçiş uygulayarak bir çocuk otomobilinin merdivenlerden yuvarlama sahnesi ile birbirinden bağımsız çekimlerin bir araya gelmesi ile kuvvetli bir mana yakalar. Paralel kurgu başarıya ulaşmış biçimde uygulanmıştır.

Eisenstein bu sahnedeki hareket ve ritmi nasıl yarattığını öğrencilerine şu biçimde ifade eder: “… Bir merceğin odaklaştırması benzer biçimde çocuk otomobili kendinde tüm atraksiyonu toplar ve onu yineleyerek yansıtır. Amma ve lakin bu yinelemeyi mekanik bir halde yapmaz, değişik değişik yoğunluklarda gerçekleştirir: birinde hareket yaygındır, farklı insanlardan meydana gelen bir kalabalık olduğu bilinmektedir, diğerindeyse bir noktada toplanmıştır, orada yalnızca çocuk otomobili görülebilmektedir. Bu biçimde anne tema bir tek yinelemekle kalmaz, yeni bir heyecan içinde gelişim gösterir.”

Dom durakov / Deliler Evi (2002)

Rus-Çeçen çatışmalarının en sıcak zamanlarında, Çeçenistan sınırına yakın, İnguş sınır bölgeleri Çeçen müfrezeleri tarafınca salgın edilmiş alanda var olan bir psikiyatri hastanesi sakinleri savaştan izole yaşamaktadırlar. Hastalardan önde gelen Janna’nın en büyük hobisi akordeon çalmaktır. Onun çaldırmış olduğu şarkılar hastalara da kendilerini iyi hissettirmektedir. Bigün, hastaların her gün izlediği bir şimendifer geçmez. Hastane mensubu ansızın ortadan kaybolmuştur. Hastaların savaşın ortasında kalma hikâyesini Andrey Konchalovskiy yönetmenliğinde gösterime taşıyan hüzün
müzikal türündeki yapıttır.

Izgnanie / The Banishment / Sürgün (2007)

‘Sürgün’ William Saroyan’ın “The Laughing Matter” (“Gülünecek Şey”) adlı kitabından sefer Zvyagintsev tarafınca uyarlanmış 2007 yılında yapılmış bir başyapıttır. Zvyagintsev, ikinci filmi ‘Sürgün’de şehir yaşamından vazgeçip babalarından kalan kırsal bölgedeki evde yaşamaya karar vermelerini ve bu sürece adapte olamaya çalışırken bununla beraber aile içinde yaşanmış olan kaosların meydana gelmesi ile daha da güç durum alıyor. Ve bu kaoslar annenin baba karakterine “hamileyim fakat senden değil” ifadesi ile daha değişik bir durum alıyor.

Dört kişilik bu aile içinde yaşanmış olan iletişimsizliği soyut bir beyazperde dili ve minimalist bir yönetmenlik düşüncesi ile tam olarak kendi tarzında bizlere sağlıyor. Görsel anlatımın fazlaca güzel olduğu adeta her karesinin tablo niteliği taşıdığını yadsıyamayacağımız bu filmimizde yönetmene ilave olarak görüntü yönetmeni Mikhail Krichman’a değinmemek haksızlık olabilecektir.. Her karesi, her mekanı, giysileri, renkleri ve dekorları kullanış biçimi ile bir bütün olarak görsel bir şölen.

Letyat Zhuravli / Leylekler Uçarken (1957)

Mihail Kalatozov’a 1958 senesinde altın palmiye ödülünü getiren İkinci Dünya Savaşı filmidir. İkinci dünya savaşı gölgesinde leyleklerin göç zamanında Moskova sokaklarında büyüyen Boris ve Veronika’nın aşkı Boris’in vatanperver duyguları ile askere gitmesi ile değişik yönde şekillenmeye adım atar. Boris’in askerde olduğu zamanda alman bombardımanı esnasında ailesini kaybeden Veronika Boris’in ebeveyni ve kuzeninin bulunmuş olduğu eve transfer olmak zorunda kalır.

Bu süreç içinde Boris’in kuzeni Veronika’ya saldırı eder ve zorla dünya evine girmek zorunda bırakılırlar. Veronika Boris’i hala fazlaca sevmektedir. İkinci Dünya Savaşı’nın kentte yol açmış olduğu tahribatı ve günlük yaşama yapacağı tesiri İkinci Dünya Savaşı propagandası yapmaksızın adeta biyografi durumunda sevgi ve sadakat üstünden özetleyen filmdir.

Leviafan / Leviathan (2014)

Bolca ödüllü ve yetenekli bir yönetmenin mutfağından çıkmış bir konunun görsel şölen eşliğinde bizlere sunuluşu açılış sekansı ile kendini belli ediyor. Filmografisinde ‘Vozvrashchenie’ (‘Dönüş’) ve ‘Izgnanie’ (‘Sürgün’) benzer biçimde başarıya ulaşmış filmleri bulunduran direktör Andrey Zvyagintsev’in bu nihayet filmi, Rusya’nın kuzeyinde Barents denizinin kıyıya vuran soğuk ve sert dalgaları içeren gri-mavi tabiat panoramalarıyla ile başlayıp tekrar benzer akışta sonlanıyor.

‘Leviathan’, deniz kıyısında minik bir kasabada yaşayan minik insanlardan yola çıkarak büyük şeyler özetleyen bir yapım. Senaryo, din-devlet ilişkisi ve vatandaş-devlet otorite kuvvet dengesi benzer biçimde herkesçe malum olan mevzuları perdeye taşırken bir alt metin olarak arzuların insanları felakete sürükleyişini de filmin kanatlarına tutuşturmayı dikkatsizlik etmiyor. Ayrıntılı araştırma için sitemiz üstünden bağımsız eleştiri bölümündeki makalemize ulaşabilirsiniz.

Mat / The Mother / Anne (1926)

1926 yapımı yönetmenliğini Vsevolod Pudovkin yapmış olduğu Sovyet filmidir. Film Pudovkin’in “devrimsel üçlemesi”nin ilk filmidir. Bu yapıt Maksim Gorki’nin “Anne” adlı kitabının uyarlamasıdır. , Pavel Vlasov’un (Nikolai Batalov) anası (Vera Baranovskaya), kocasının ölümünden sonrasında oğlunun ideolojisini benimseyerek çalışan sınıfı saflarında Rus Devrimi yıllarında Çar’ın koyduğu kurallara karşı direniş gösteren bir hanımdır. Film bu kadının çalışan sınıfı saflarındaki mücadelesini mevzu, bahis almaktadır. Devrim Sineması’nın yapı taşlarından sayılan bu yapıt Rus sinemasında ilk kere bir ferdin kahramanlaştırılmasının örneğidir.

Musulmanin / Müslüman (1995)

Yönetmenliğini Vladimir Khotinenko’nun yapmış olduğu Afganistan’da on sene devam eden tutsaklık altında iken İslam’ı, kabul eden Rus askeri Nikolai Ivanov’un Sovyetler Birliği’in dağılmasından sonraki kaos döneminde yaşamış olduğu köye dönüş sürecindeki uyarlama sorununu işlerken bununla beraber Sovyetlerin dağılmasından sonrasında Rusya’da oluşan soysuzlaşma sürecini paralel olarak işlemektedir. Vladimir Khotinenko, sonradan Müslümanlığı seçmiş bir Rus askerini anlatırken dinler üstünden rastgele bir eleştirisel görüş açısı izlememekte bütün dinlerin benzer emirler ve terbiye yasalarıyla ilgili bulunduğunu net bir şekilde monitöre yansıtmaktadır.

Nelyubov / Loveless / Sevgisiz (2018)

Zhenya ve Boris, tükenen evliliklerini sonlandırmak üzeredir. Boşanma işlemlerini başlatmadan fazlaca evvel hayatlarına birileri giren ikili, yeni bir başlangıç oluşturmak için sabırsızdır; ta ki tartışmalarından birine kulak misafiri olan ve sevgisiz, içe dönük ve mutsuz bir çocuk olan Alyosh ortadan kayboluncaya kadar. Üretim toplumundan tüketim toplumu olmaya geçen daha doğrusu işçi sınıftan orta derslik bireyler olmaya yönelen Rus toplumunun bu dönüşüm sürecinde adapte olamayışı bu sıkıntılı evrenin aile yaşamlarında da yarattığı bozukluğu gözler önüne serdiği fotografik ifade tekniği, gerçekçi karakterleri ile tam anlamı ile Zvyagintsev yapımı bir film.

Russkiy Kovçeg (2002)

‘Russkiy Kovçeg’ sanat içinde sanatın vücut bulmuş hali ehil direktör Aleksandr Sokurov filmidir. Rus tarihinin 200 senelik sürecinin en güzide eserlerinin bulunmuş olduğu St. Petersburg Hermitage Museum’da 33 odada değişik zamanı dönemlere ilişkin eserler ve o dönemlere ilişkin kostümler ile dans müzik eski dönem harmanlaması ile ortaya çıkmış olan deneysel bir filmdir.

Kendisine “yabancı” diye hitap edilen bir gezginin pesinden 96 dakika süresince dolaşan bir kamera ve kamera arkasındaki anlatıcı yardımı ile bir insanoğlunun bakış açısından kesintisi olmayan tek plan çekim şekillinde seyirciye sunulmuştur. İlk tek plan çekilen film olma vasfı taşıyan film 2500 figüran ile 4 denemede çekilmiştir. Beyazperde severlerin kaçırmaması ihtiyaç duyulan bir Rus başyapıtıdır.

Stalker / İz Sürücü (1979)

Bölge adında olan bazılarına göre bir meteor çarpması neticesi bazılarına göre ise bir feza aracının bu alana inmesi neticesi oluştuğu varsayımlar ile mevcud aslen asla kimsenin hakikaten nasıl ortaya çıktığını bilmediği bu alana gitmeye işçi; birisi her şeyi deneysel sebeplere indirgeyen bir fizik profesörü, diğeri ise felsefi boyutta düşünen bir yazar ve bu iki farklı yapıdaki insana bölgeye giden yolda kılavuzluk eden iz sürücünün hikayesidir.

Sanatı ve bilimi imgeleyen bu iki karaktere kılavuzluk eden iz sürücünün tanrısal bir kuvvet olarak tasvir edilmesi Tarkovski filmlerinde görmeye alışık olduğumuz türden. Film uzun soluklu bir yapım olur. Hemen hemen gündelik ömür hızında ilerlediği için bu nevi filmlere alışık olmayanlar için bir parça zorlayıcı gelebilir. Sadece filmin incelikler ile işlenmiş monolog ve diyalogları kendine fanatik bırakacak türden. Hele benim benzer biçimde bir Tarkovski sever iseniz.

Tini zabutykh predkiv / Unutulmuş Ataların Gölgesi (1964)

Mikhaylo Kotsyubinsky’nin 1912 tarihindeki eskil aşk, halk hikayesidir. 1964’te Ivan Chendei ve Sergei Parajanov tarafınca beyaz perdeye uyarlanmıştır. Bir Karpat köyünde babasının katilinin kızına aşık olan bir insanın ağlatısal öyküsünü anlatmaktadır. Babasının ölümünden sonrasında sevilmiş olduğu hanıma kavuşan delikanlı fazlaca geçmeden sevilmiş olduğu kadının da ölümü ile yüzleşecektir.

Bu ölümün peşinden yine evlenen delikanlı sevilmiş olduğu kadının ölümünü kabullenememektedir. Köy yaşamının diri ritimleri, düğün ve cenaze törenleri mevsimlerin değişimi ve tabiatın güzelliği Ivan’ın trajedisiyle orantılı olarak ilerlemektedir. Yarattığı atmosfer ve eşi olmayan ifade diliyle şiirsel bir 97 dakika sağlıyor bizlere.

Vozvrashchenie / Dönüş (2003)

‘Vozvrashchenie’, Andrey Zvyagintsev tarafınca yönetilen 2003 yılında yapılmış Rus filmidir. Ivan ile Andrey babasız geçen çocukluklarının peşinden babalarının art dönmesi ve bu süreç sonrasında baba oğulları arasındaki vaka örüntüsü işler.

Vozvrashchenie’yi evrensel bir tema olan baba-oğul arasındaki sevgi-nefret ilişkisi üstünden sembolize etmiş olduğu tanrı terimine ve baba olgusuna yüklediği imgeleri muhteşem, harikulade fotografik ifade tekniği ile birleştirerek Tarkovski çağrışımlarını hissetmenize sebep olabilir. Venedik Altın Aslan’ı dâhil toplam 31 mükafat almıştır.

Zemlya / Toprak (1930)

Aleksandr Dovjenko’nun başyapıtı. Hem de ehil direktör Andrei Tarkovski’nin en sevdiğim film söylediği ‘Zemlya’, Sovyet sinemasının en etkili yapımlarından biridir. Ukrayna’nın proletlerinin hususi toprak mülkiyetini kolektifleştirme politikalarını, toprak ve tabiat temelli etkisi altına alan şiirsel anlatımın yanında ayrıca dedenin ölümü ve eski olan tarımsal ekipmanların yok oluşu.

Vasili’nin gelişi ile beraber traktörün ve modernleşen tarımsal değişen teknolojinin gelmesi ve toprak sahiplerinden birinin Vasili’yi ördürmesi ile değişen teknolojinin reddedilmesi benzer biçimde kimseler ve imgeler üstünden işler. Filmin görsel anlatımı o denli kuvvetlidir ki kendinizi aniden hikayenin içinde hissedersiniz. Birbirinden bağımsız planların görsel bir bütünlüğe dönüşmesinin en güzel örneklerinden birisi bulunduğunu sözcüklerle ifade etmek yanlış olmaz.

Zerkalo / Ayna (1975)

‘Ayna’ 1975 senesinde ehil direktör Andrei Tarkovski’nin çocukluk anılarını, yaşanmışlıklarını ve babası tarafınca yazılan hatıraları da içinde barındıran kompozit bir otobiyografidir. ehil direktör kitabında filmi şu biçimde tanımlamaktadır; “Film, canımdan fazlaca sevdiğim ve fazlaca iyi tanıdığım kitlelerin hayatlarını tekrardan canlandırmak amacını taşıyordu. Kendisi için kıymetli olan kitlelerin hakkını ödeyemeyeceğini, kendisine gösterilen sevgiyi, verilen onca şeyi hiçbir vakit gereğince karşılayamayacağını düşünen bir insanoğlunun çekmiş olduğu acıları ifade etmek istiyordum.

Bu insan, onları iyice sevmediğine inanıyor ve bu, onun için hakikaten ıstırap veren, katlanılması güç bir fikir. ‘Ayna’da benden değil, bana yakın olan kişilere karşı duygularımdan, onlarla olan ilişkilerimden, asla tükenmeyecek anlayışımdan, fakat bununla beraber da onlara karşı işlediğim ve hiçbir vakit düzeltemeyeceğimi düşündüğüm günahlarımdan ve başarısızlığımdan lakırdı yapmak eylemek istemiştim.” (Mühürlenmiş Vakit, s.155)

Bir çeşit Tarkovski için tekrardan aynaya bakma filmidir. İçseldir. Vakit yavaş ilerler ve bütün filmleri benzer biçimde şiirseldir. Bu film hemen sonra birden çok sinemacı için esin deposu olmuştur. Türk sinemacılarından Nuri Bilge Ceylan’ın ‘Mayıs Sıkıntısı’ filmimizde bu beyazperde tavrının etkilerini sezmek olasıdır.

BONUS: Operatsiya ‘Y’ i drugie priklyucheniya Shurika / Şurik’in Maceraları – Operasyon I (1965)

Naparnik, Navazhdenie, Operatsiya Y adlı üç bölümden meydana gelen Rus yapımı bir komedi konulu bir filmdir. 1960’larda gişe rekorları kıran bu serinin en ses getiren eseri ‘Operatsiya Y’ olmuştur. Filmlerin üçü de çalışkan bir talebe olan Shurik’in başından geçenleri anlatır. Rus komedilerinin anti kahramanları olarak herkesçe malum olan Trus (Georgiy Vitsin), Balbes (Yuri Nikulin) ve Bivaliy (Yevgeniy Morgunov) bir depoyu soymaya kalkarlar ve o akşam ev sahibinin ricası üstüne kahramanımız depoda nöbet beklemektedir. Rusların en fazlaca sevilmiş olduğu güldürü yapımı olma vasfı gösteren bu eser Leonid Gayday tarafınca yönetilmiştir.