Özgürleşme Çabasına İthafen: Sistemin Dışındaki Yaşamları Konu Alan Filmler

Kararlarımızın ne kadarı bizlere ilişik? Peki ya hayatlarımızın? Bigün içinde kaç saatinizi satarak kendinize bir ömür oluşturdunuz? Emeğinizin ve karşılığı arasındaki dengesizlik sizi de mutsuz ediyor mu? Kazandığınız geliri kime ve neye harcadığınızın kontrolü hakkaten sizde mi? Siz de kimi zaman kendi hayatınızın değil de başkasının yaşamını yaşıyormuş benzer biçimde hissediyor musunuz? Hayır, psikoloğunuz olmaya niyetlenmedim, olamam da aslına bakarsan. Niyetim “Şebeke dışı” adı verilen Off-Grid yaşama odaklanmış bu filmlerin yaratacağı hislere ve düşünlere dair kısa bir giriş oluşturmak. Filmlerin bazısında bu sorular çevre ve ailelerin etkisinden arınma isteğinden kaynaklanırken bazısında yaşanılan yeni ya da eski travmalardan dolayı ortaya çıkar. Kahramanların kimisi güvenmedikleri siyasal, ticari ve toplumsal oluşumların parçası olmayı reddedip kendi kendine yeten hayatlar kurma çabasındayken kimisi de bir bütün olarak ekonomik sebeplerden dolayı yalnızca kentsel kaynakların değil bununla beraber gelenekselleşmiş sistemlerin de haricinde konumlanır. Bir defa off-grid olma sonucu verdikten sonrasında atılacak adım ise doğaya dönüş yapmak ya da yolda oluş. Bu sebeple bu filmlerin kahramanları bilir ki hasta olduğunuz yerde iyileşemez, aradığınız cevapları ve özgürlüğü bulamazsınız. 1978’den beri North Carolina’nın ormanlarında bir bütün olarak kendi kendine yeter biçimde, büyük ihtimalle tek başına yaşayan Eustace Conway’in de söylediği benzer biçimde kültürümüze, yaşadığımız yere kelepçelenmiş değiliz. Öyleyse hadi yola çıkalım… en azından sanal olarak… aşağıdaki filmleri izlerken.

Into the Wild (2007)

Sean Penn tarafınca senaristliği yazılan ve yönetilen Into the Wild, Chris McCandless isminde gezginin yaşam hikayesine dayanmakta. Özellikle ailenin ve toplumun etkisinden arınmak için verilen çaba benzer biçimde görünen film, ilerledikçe başarısız bir firarı anımsatır. Chris McCandless için yolda oluş, yeni deneyimler hayatı idame ettirmek, hatıralar biriktirmek ve de “fare yarışının” haricinde oluş çok büyük bir his. Amma ve lakin kaçtığımız şey kendi içinizde ise isminizi ne yapmış olursanız yapın, nereye giderseniz gidin özgürleşmek mümkün olmayabilir. İnsanlar kurmuş oldukları anlamlı ilişkiler kadar bahtiyar olabiliyorlar, anlamlı bağların yokluğu, azlığı ya da farklı sebeplerle bunlardan kaçınılması ömrün anlamsızlaşmasına, heba edilmesine sebebiyet verebilir. Bağışlamak ise kimi zaman karşı taraftan fazlaca insanoğlunun kendi özgürlüğü için yapması ihtiyaç duyulan bir eylemdir.

Wild (2014)

Bu biçim filmleri seven kitlelerin Into the Wild ile en fazlaca kıyasladığı film sanırım Wild’dır. Her iki film de gerçek yaşam hikayelerine ve travmatik hatıralara dayansa da ikisinin içinde büyük farklar bulunduğunun altını çizik atmak, bir şeyler karalamak lazım. örnek olarak Into the Wild’da yola çıkma dürtüsü kişinin kendisi dışındaki durumlara verilen tepki iken Wild’da bu dürtü esasında içeriden gelmekte. Bundan dolayı Wild’da Cheryl Strayed ile yürürken daha yakından izlerken bulabiliyorsunuz kendinizi. Başımızdan illa benzer ya da benzemekte vakalar geçmemiş olsa da tıpkı onun benzer biçimde hepimiz de kimi zaman mesuliyet alamayacak kadar bitkin, isteksiz ve hatta korkak hissetmişizdir. Bu şekilde anlarda kimimiz benzer biçimde evvel sağlıklı olmayan seçeneklerde kaçış arayan Cheryl, fert oluş adına gösterdiği nihayet çabasından özgüvenli ve blinçli bir insan olarak çıkar. Attığı her adımda, vazgeçmiş olduğu her eşyasında, yazdığı her sayfada başladığı yerden uzaklaşırken kendisine yaklaşan Cheryl’in bizlere gösterdiği en mühim şeyler ise yaşamı olduğu benzer biçimde kabullenip kendimizi affedecek cesarete haiz olmaktır.

Captain Fantastic (2016)

Captain Fantastic’i seyretmek Ben Fogle’in BBC Earth için çekmiş olduğu belgesellerdeki aileleri hatırlattı. Aradaki tek ayrım filmdeki Ben’in sisteme karşı son derece öfkeli ve küçümseyici yaklaşması. Aslına bakarsak onu kim suçlayabilir ki? son derece off-grid yaşayan sekiz kişilik bir aileye odaklanan filmimizde ruhsal problemler yaşayan annenin (Leslie) intihar etmiş olduğu haberi erişince dengeler değişmeye adım atar. Ben ve Leslie tarafınca fizyolojik ve zihinsel olarak yaşıtlarından oldukça faik biçimde yetiştirilmiş olan çocuklar için yaşamları süresince asla almadıkları bir ders laf mevzusudur; toplumsal beceriler. Bu mevzuda Ben’in ve Leslie’nin miyop kalmış olması bir bakıma anlaşılabilir. Bu sebeple ikili birbirini çağdaş hayatlarını yaşarken bulup yabana yerleşme ve yaşadıkları toplumu arkalarında bırakma sonucu almışlardır. Esasen toplumun da toplumsal beceriler mevzusunda imrenilecek halde olduğu açıkça ifade edilemez. Amma ve lakin evlatların bu şekilde bir seçim yapma imkanı asla olmamıştır. Bundan dolayı Ben’in bundan böyle hem tek başına anne olmaya alışması aynı zamanda çocuklarına da erişkin bireyler benzer biçimde kararlar alma özgürlüğünü vermeye başlaması zorunlu olmaktadır. Captain Fantastic; eğitim sistemimiz, çağdaş yaşamımız, popüler kültür ve daha birden çok eleştirisinde bağırıp çağırmadan üzerimize somut kanıtlarla data yığarken bir taraftan da rahatsız ediyor. Bu sebeple hepimiz de bu fantastik aile vs ötekiler denildiğinde ötekiler grubunda yer aldığımızı ayrım ediyoruz.

Leave No Trace (2018)

Leave No Trace, Oregorn’da eyaletine ilişik ormanlık bir alanda, toplumdan bağımsız bir halde yaşayan bir baba ile kızının öyküsünü anlatmakta. Babanın travma sonrası stres bozukluğu (ptsd) yaşamış olduğu oldukça aşikar olmasına karşın ikisinin de toplumsal normlara ya da başka kişilere ziyan veren bir yaşamı yok. Hatta kızın eğitim durumu yaşıtlarından fazlaca daha iyi düzeyde (yeri gelmişken es geçilmeyen bir eğitim sistemi eleştirisi daha). Baba ise en uygun yol koşullarda yaşamamalarına karşın ptsd’sine doktorun yazabileceğinden fazlaca daha faydalı bir ilaç bulmuş. Bu aşamada öteki özgürleşme ve kendine gelme hikayeleriyle benzer görünse filmin odak noktası aslen ikilinin yetkililer tarafınca ayrım edildikten sonrasında toplumun parçası haline gelmeleri için zorlanmalarında. Bir bakıma değişik olmaları sanki “ehlileştirilmelerini” zaruri kılmış benzer biçimde. Amma ve lakin film ilerledikçe bir odak daha beliriyor; bu biçim hayatlar her önüne gelen için yeni bir yol olmayabilir. Hatta benzer ailenin iki bireyi için bile bu vaziyet böyledir. Sırf bir şeylere veya bir bölgelere ahenk elde etmiş olmanız bundan memnun olduğunuz anlamına gelmeyebilir. Hazırlanması ihtiyaç duyulan insanları kendi verdikleri kararları vermeleri ve bahtiyar oldukları yerde bulmaları için hür bırakmaktır.

Nomadland (2020)

Yönetmenliğini ve uyarlamasını Chloé Zhao’nun yapmış olduğu film, 2008 yılındaki global krizde yalnızca işini değil bütün kasabasını kaybeden Fern’in hayatında verdiği en güç kararlardan birine odaklanır. Bu sebeple Fern, kalan eşyalarını bir depoya bırakıp {hiç de} TLC’deki minik evlere {hiç de} benzemeyen karavanına binerek yola koyulur. Fern ile yoldayken 2009’da zirve yapmış olan workamperları, evsizleri ve cemiyet tarafınca görünmez hale getirilmiş kitlelerin birbirini buluşlarını izlemenin en güzel yanı hiçbir şeyin koca neon harflerle gözünüze sokulmaması. Ruhsal ve mental olarak büyük yüklerin üstesinden cesaretle gelmeye işçi insanları dinlerken en fazlaca ağır basan şeyin tanıklık etme hissi olması büyük bir başarı. Bunun bir kısmı birkaç ad haricinde karakterlerin gerçekte de bu biçimde yaşayan insanoğlu olması, kendilerini canlandırmaları; bir kısmı da film ekibinin çekim sürecinde setlerde değil de hakkaten de aşağı yuları benzer biçimde yaşamış olması. Yolda hayata devam etmenin instagram postlarındaki karelerden değişik bulunduğunu fazlaca net biçimde gösteren Nomadland bizlere ev, sahiplenme, cemiyet, yaşam ve hatta ölüm benzer biçimde birden çok kavram üstünde sükunet içinde zihinde ölçmek ve değerlendirmek için kıymetli anlamış olur sunan bir film.