Orta Kuşağın Unutulmaz Filmleri: 1980 ve 1990’lı Yıllarda Türk Sineması

Alışılmışın dışına belirmek, düş gücünün sınırlarınız zorlamak ve beklenenin haricinde kalanı oluşturmak; bu tabirlerin bütünü bana 80’li ve 90’lı yılların Türk sinemasını hatırlatıyor. Değişime kucak açan yürekli yönetmenler ve oynadığı her filmimizde rolünün hakkını veren {oyuncular}.

1980’li seneler 90’lı senelere gore daha şanslıydı demek mümkün. 1991 senesine gelindiğinde ansızın düşen film sayısı değişen Türk sineması algısını ele veriyor. Siyasete ve toplumun problemlerine eğilen filmler ise döneminde unutulmaz izler bırakıyor.

Ömer Lütfi Akad, kariyerini noktalayıp eğitimci olmaya karar verirken, Osman F. Seden televizyona geçmeyi tercih etmişti. Halit Refiğ, Memduh Ün benzer biçimde adlar çalışmalarını seyrekleştirirken, Atıf Yılmaz ise çalışmalarına hız kesmeden sürdü. Bir devrin kapanıp, yeni devrin açıldığının en mühim göstergesi işte bu yönetmenlerin içlerinde yaşadıkları değişimdi.

1987 seneyi Türk sineması penceresinden en verimli sene sayılabilir. Daha doğrusu yeni yönetmenlerin sektöre atılması penceresinden demek mümkün. Aralarında Atilla Akarsu, Aydemir Akbaş, Zülfü Livaneli ve Engin Ayça benzer biçimde adların bulunmuş olduğu 16 yeni direktör ilk filmlerini bu sene çektiler.

1991 senesinden 1995 senesine kadar ise içlerinde Kurtulma Erdem, Yeşim Ustaoğlu, Parlak zeka Demirkubuz, abdal Zaim ve Nuri Bilge Ceylan benzer biçimde averaj sayısı otuzu kabul eden yeni yönetmenler piyasada yerini aldı.

Türk sinemasının o yıllarından bu yıllarına gelen en kıymetli anane ise, ne yazık ki hükümetin beyazperdeye olan desteği kafi gelmediği için tüm yönetmenlerin kendi filmlerinin yapımcıları olmayı istemeleri ve bütün zorluklara karşın üretmeye ve sinemamızı ayakta tutmaya emekleri. Yazarlıktan, kısa filmcilikten veya beyaz perde – tv ekolünden gelen bu yönetmenler, bütün imkansızlıklarına karşın büyük bir potansiyele haiz olan Türk sinemasını ayakta tutmayı başarmış ve ona yeni bir nefes getirmişlerdir.

80’li ve 90’lı yılların gümbür gümbür geldiklerini gösteren bir de manifestosu vardı: “Yeşilçam öldü, yaşasın Türk sineması!” Bu zamanda yönetmenlerin mecburi olarak kendi yapımcıları olması ise aslen beyaz perdede daha hür bir ifadesinin kapısını açmıştır. Bu zamanda kişisellik ön plana çıkmış, ferdin yalnızlığı ve çaresizliğinden fazlasıyla dem vurulmuştur.

Fazlasıyla entel bir beyaz perde yaratmış olsa da 80’li ve 90’lı yılların kalbimizde yeri fazlaca farklı. O yılların unutulmaz filmlerine özetlemek gerekirse bir göz atalım istedim. Unutulan değerlerin hatırlanması penceresinden gelin geçmişe doğru yola çıkalım.

Dönersen Islık Çal / Orhan Oğuz (1992)

Orhan Oğuz’un filmlerini çoğu zaman marjinal karakterlerinden hatırlıyoruz. Başrollerinde Fikret Kuşkan ve Mevlüt Demiryay’ın oynadığı film, genç bir travesti ve barmenlik meydana getiren bir cücenin dostluğunu konu alıyor. Beyoğlu’nun gece dünyasındaki marjinal ilişkilere başarıya ulaşmış bir bakıştır bu film.

Amerikalı / Şerif Gören (1993)

Amerikalı filmi, 90’lı yılların üçüncü güldürüsü olma hususi durumunu taşıyor. Filmimizde ABD’dan ülkemiz’ye dönen bir dolar milyarderinin başına gelenleri izliyoruz. O sıralarda film, Hollywood sinemasında kafa gösteren çeşitli filmler olan “Pretty Woman”, “Home Alone” benzer biçimde filmlere göndermeler barındırıyordu.

Ağır Roman / Mustafa Altıoklar (1997)

Metin Kaçan’ın benzer adlı romanından uyarlanan film, şüphesiz ki sürecinin en alaka çekenlerinden. Müjde Ar ve Okan Bayülgen’in başrollerini paylaşmış olduğu film, artist ekibinin göz kamaştırmasıyla da hayli popüler olmuştu. Kolera Sokağı’nda geçen film, bolca küfürlü konuşan karakterleri ve halk tipi bıçkın delikanlılarıyla geniş kitlelere ulaşmayı başardı.

Varlıklı Mutfağı / Başar Sabuncu (1988)

Tek bir mekanda, bir yemek pişirdiğimiz evlerimizin özel alanında geçen Varlıklı Mutfağı ise Şener Neşeli’in yorumladığı Lütfi ehil karakteri olanakları sayesinde unutulmazlar arasındaki yerini alıyor. 70’li yılların siyasal ve toplumsal resminin çizildiği film Lütfi ehil’nın çevresinde gelişen vakaları mevzu, bahis ediniyor. Ayrıca filmi özleyenler için ise güzel bir haberim var, Şener Neşeli uzun seneler sonunda benzer adlı oyunda, tekrar Lütfi ehil karakteriyle, bu kere tiyatro sahnesinde karşımızda!

Hamam / Ferzan Özpetek (1996)

Bir kısmı İtalya’da, büyük bir kısmı ise İstanbul’da geçen filmimizde Özpetek Şark/Garp ikilemine kendince bir perspektif getirmiştir. Filmimizde mimar olan Francesco, teyzesinden miras kalan ev teslim alabilmek için ülkemiz’ye gelmektedir ve Türk insanını keşfeder. Eşiyle bağları iyice kopmuş olan Francesco burada eşcinsel bir birlikteliğin kollarında bulacaktır kendini.

Düttürü Dünya / Parlak zeka Ökten (1988)

Bir gecekondu mahallesinde oturan ve güç hayat şartları altında ezilen bir klarnetçinin yaşamının anlatıldığı film izleyeni trajikomik bir yolculuğa çıkarıyor.

Camdan Kalp organı / Fehmi Yaşamını sürdürür (1990)

Başrollerini Genco Erkal ile Şerif Sezer’in üstlendiği film, yapmış olduğu güncel göndermelerle anılıyor. Ha bir de Genco Erkal’ın unutulmaz performansıyla!

Uçurtmayı Vurmasınlar / Tunç Başaran (1989)

Yurtiçi ve yurtdışında bir sürü mükafat kazanmış olan bu film, sanıyorum ki hepimizin kalbinde derin yaralar bırakmıştır. Feride Çiçekoğlu’nun benzer adlı romanından uyarlanan film, bayanlar hapishanesinde dar ve kısıtlı çevresi içinde, yaşamı keşfetmeye işçi bir çocuğun öyküsünü konu alıyor. Nur Sürer’in müthiş performansı ise unutulmazlar arasındaki yerini alıyor.

Tabutta Rövaşata / abdal Zaim (1996)

Tabutta Rövaşata kendi halinde ve ufak bir film olarak anılır. Ahmet Uğurlu, Tuncel Kurtiz, Ayşen Demir benzer biçimde adların rol almış olduğu film adeta düşsel bir gezegende geçiyordu.

Gece, Melek ve Bizim Çocuklar / Atıf Yılmaz (1994)

Sex işçisi ve travestilerin yanında ayrıca toplumdan dışlanmış öteki insanları da ele alan film, hiçbir biçimde olmasa ismiyle insanoğlunun kalbini çalmaya yetiyor.

Hayallerim, Aşkım ve Sen / Atıf Yılmaz (1987)

Bir yeşilçam yıldızını anlatam film, öz eleştirel bir yapıda olsa da seyirciye de istediğini düşünmesi için açık bir kapı bırakmıştır.

Masumiyet / Parlak zeka Demirkubuz (1997)

Haluk Bilginer, Derya Alabora ve {Güven Kıraç} benzer biçimde adların başrollerinde yer aldıkları ve bizlere adeta oyunculuk dersi verdiler diyebileceğimiz bir film Masumiyet. Film, hapishaneden çıkmış masum ve çaresiz bir genç, belalısını hapishaneden hapishaneye takip eden bir fahişe ile ona olan tutkusu yüzünden yaşamını harcamış bir adamı mevzu, bahis alıyor.

Mayıs Sıkıntısı / Nuri Bilge Ceylan (1999)

Minik bir kasabadaki kitlelerin bütünü dertleriyle içlerine kapanmışlardır. Dertleri olsa da huzurları yerinde olan bu kasabaya bigün bir çocuğun film çekmeye gelmesiyle her şey tersine dönecek ve vakalar başlayacaktır.

Aşk Filmlerinin Unutulmaz Yönetmeni / Yavuz Turgul (1990)

Yeşilçam’ı ve geçirmekte olduğu değişimi müthiş eleştirel bir gözle konu alıyor film. Eski yeşilçam filmleriyle ünlenmiş orta ihtiyar ve aileyle ilgili problemleri olan bir direktör, piyasada esen entelektüel havaya girebilmek için kendine ufak bir ekip kurar lakin görür ki işler yalnız bununla bitmiyor. Ve aslolan film işte bundan böyle başlıyor.

İpekçe / Bilge Olgaç (1987)

Perihan Cenk’ın başrolünde yer almış olduğu film, ufak bir köye yerleşen ve köyün el üzerinde tuttuğu bir fahişeyle ona aşık olan bir nakış ustasının öyküsünü şiirsel bir üslupla konu alıyor.

Çekicilik Hanım’ın Gündüz rüyaları / İrfan Tözüm (1992)

Hale Soygazi ve Macit Koper’in başrollerini paylaşmış olduğu filmimizde, cinsel bunalımlar geçiren, yaşı geçkin ve tatminsiz bir kadının öyküsünü izliyoruz.

İstanbul Kanatlarımın Altında / Mustafa Altıoklar (1995)

Ege Aydan, Zuhal Olcay, Beatrice Rico benzer biçimde adların artist kadrosunda yer almış olduğu film, Hezarfen Çelebi’nin fantastiğe kaçan uçma tutkusunu hayli yetişkin bir atmosferde konu alıyor. Film çekilmiş olduğu sene sağ basında ağır eleştirilere maruz kalmıştı.

Akrebin Yolculuğu / Ömer Kavur (1996)

Akrebin Yolculuğu için yarım bir yol hikayesi demek mümkün. veya kendini keşfe belirmek. Kaybolan belgeleri ve unutulmuş kasabaları arayan bir saat tamircisi ve karşısına çıkan gizemli bir bayan. Film yarı fantastik dünyasıyla sizi alıp asla bilinmeyen mekanlara götürüyor.

Yengeç Sepeti / Yavuz Özkan (1994)

Sadri Alışık, Mehmet Aslantuğ ve Macide Tanır benzer biçimde adları kadrosunda bulunduran film, ahenk içinde görünen bir ailenin samimi içe dağılan öyküsünü konu alıyor.

A Ay / Kurtulma Erdem (1989)

Kurtulma Erdem’in ilk uzun metraj filmi olan A Ay, dar ve geleneksel bir çevre içinde annesiz büyüyen onbir yaşındaki Yekta’nın kendi dünyasını konu alıyor. Minik kızın bakış açısından devamlı gizemli bir halde anlatılan film, şiirselliğiyle de göz dolduruyor.

İz / Yeşim Ustaoğlu (1993)

Yeşim Ustaoğlu’nun ilk uzun metraj filmi olan İz, yalnız ilk film olarak değil adeta yeni bir türün doğumu olarak da Türk sinemasında sağlam bir yer edinmiştir. Karakollar, kuytu sokaklar, eski binalar derken fazlaca başka alemlerde gezindiren bir film.

Hanım / Halit Refiğ (1988)

Göçmüş ve bundan böyle art dönmeyeceklerini bildiğimiz bazı değerleri tekrardan gözden geçirmemizi isteyen filmimizde üzüntü, sevgi, aşk, mutluluk, gençlik, yaşlılık benzer biçimde ikileme düşmüş mevzuları sorguluyoruz.

Eşkıya / Yavuz Turgul (1996)

Şener Neşeli ve Uğur Yücel’in müthiş performansları olanakları sayesinde onlarca kere seyrettiğimiz filmlerden birisi oldu Eşkıya. Otuzbeş sene evvel bir suç duyurusu neticesi Cudi dağlarında zaptiye tarafınca yakalanan Baran’ın hapisten çıktıktan sonrasında onu suç duyurusu eden eski arkadaşı ve sevilmiş olduğu bayanı ortaya çıkarmak için büyük şehre gitmesi ve burada başına gelenleri özetleyen film, büyük şehirdeki ufak hayatları eleştirel bir halde ele almasıyla da övgüyü fazlasıyla hak ediyor.

Mum Kokulu Hanımefendiler / İrfan Tözüm (1996)

Beşiktaş’ta bir konakta geçen film, beraber büyüyen İhsan ve evlatlık Fatma’nın ağlatısal aşk öyküsünü anlatır.

Gizli saklı Surat , sima ,çehre / Ömer Kavur (1990)

Genç bir fotoğrafçı ilkin bir bayan hesabına bir surat , sima ,çehre arayıp buluyor, sonrasında bayanlar beraber kaybediyor ve bir arayışa çıkıyor. Yüzlere, maskelere, arayışlara ve şehirlere dair ilginç bir film.

Kaynakça: Türk Beyazperde Zamanı (Kabalcı Yayınları)