Evliya Çelebi – herdembilgiler

Tam adı: (Mehmet) Evliya Çelebi
Doğum zamanı: 25 Mart 1611
Doğum yeri: İstanbul / Osmanlı İmparatorluğu
Boyu:
Burcu: Koç
Ailesi:abdal Mehmed Zıllî
Eşi:
Çocuk (ları):
Mesleği: Yazar, gezgin
Etken Yılları: 1630-1682
Başlıklar

konusunda

Evliya Çelebi kimdir? Evliya Çelebi, 17. yüzyılın başta gelen gezginlerinden biridir. Elli yıldan fazla sürede Avrupa, Garp Asya ve Mısır topraklarını gezmiştir. 10 ciltten meydana gelen “Seyahatname” kitabının yazarıdır.

Evliya Çelebi, 5 Mart 1611 tarihinde İstanbul’da dünyaya gelmiştir. Babası, Unkapanı’nda pirinç levhalar üstüne oyma işleyen bir sanatçı olan, abdal Mehmet Zilli’dir. Evliya Çelebi adının hocası İmam Evliya Mehmed Efendi’nin verdiği bir lakap olduğu sanılmaktadır. Çeşitli kaynaklara bakılırsa aslolan adı Mehmet’tir.

Evliya Çelebi, evvel mahalle mektebine gitmiş, sonrasında Şeyhülislam Hamit Efendi Medresesi’ne girmiştir. Yedi yıl medrese eğitimi almıştır. Babasından tezhip, hat ve nakış öğrenmiştir. Enderun musikişinaslarından Musahip abdal Ömer Ağa’dan musiki öğrenmiştir. Kur’an, Arapça, güzel ova, musiki, gövde eğitimi ve yabancı lisan dersleri de almıştır. Kur’an’ı ezberleyerek hafız olmuştur.

25 yaşlarındayken Ayasofya Camii’nde mukabele okumuş olduğu sırada IV. Murad’ın ilgisini çekmiştir. O sırada silahtar olan akrabası Melek Ahmed Paşa, Ruznâmeci İbrahim Efendi ve Hattat Hasan Paşa’nın yardımıyla Osmanlı sarayına alınmıştır. Musahipler arasına katılan Çelebi, zekâsı ve güzel hitabı olanakları sayesinde padişahın teveccühünü kazanmıştır.

Evliya Çelebi, bigün bir düş görmüştür. Geziye başlamasına vesile olan bu rüyayı şöyleki anlatmıştır: “İstanbul’da Yemiş İskelesi civarında Ahi Çelebi Camii’ndeydim. Hz. Muhammed’i ve dört sadık halifesi ve öteki ashabını gördüm. Hz. Muhammed’in yanına gidip şefaat istemek istedim. ‘Şefaat ya Resulullah’ diyeceğime, ‘Gezi ya Resulullah’ dedim.” Bu düş ile Evliya Çelebi’nin  70 yaşına kadar sürecek seyahati adım atmıştır.

Evliya Çelebi, ilk gezisini İstanbul ve çevresine yapmıştır. 1640 yılının başlarında babasından habersizce Bursa’ya doğru yola çıkmıştır. Bursa seyahati 35 gün sürmüştür. Dönüşünde oğlunun gezme arzusunu anlayan babası, Çelebi’yi devrin mühim şeyhlerinden Abdü’l-ahat Nûri Efendi’ye götürmüştür. Şeyhlere el öptürerek hayır dualarını istemiştir.

Evliya Çelebi, ikinci seyahatini Temmuz 1640’ta İzmit’e yapmıştır. Peşinden 1630’dan 1681’e kadar Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde yer edinen nerede ise tüm bölgeler dâhil oluş suretiyle gezmiştir. Hicaz, Mısır, Sudan, Habeşistan, Dağıstan şeklinde ülkelere de geziye çıkmıştır.

Seyahatname

Evliya Çelebi, gezdirilmiş olduğu yerlerde gördüklerini  (yöre insanlarının ömür biçimi) ve yaşadıklarını sade ve berrak bir anlatımla yazıya dökmüştür. Vakaları renklendirmek amacıyla fantastik unsurlar da eklemiştir. Evliya Çelebi’nin 10 ciltlik Seyahatnamesi, araştırmacılar için kıymetli bir kaynak olmuştur. Türk kültür zamanı ve seyahat edebiyatında mühim bir yeri olan Seyahatname’de yer edinen bölgeler ve gezi zamanı şöyledir:

1. 1630 – İstanbul ve çevresi
2. 1640 – Anadolu, Kafkaslar, Girit ve Azerbaycan
3. 1640 – Suriye, Filistin, Ermenistan ve Rumeli
4. 1655 – Şark Anadolu, Uzak, ve İran
5. 1656 – Rusya ve Balkanlar
6. 1663 – 1664 – Macaristan’da askeri seferler
7. 1664 – Avusturya, Kırım, ve ikinci kez Kafkaslar
8. 1667 – 1670 – Yunanistan ve ikinci kez Kırım ve ikinci kez Rumeli
9. 1671 – Hac için Hicaz, Mekke ve Medine
10. 1672 – Mısır ve Sudan

Çeşitli kaynaklara bakılırsa Evliya Çelebi’nin 1682’de Mısır’dan dönerken öldüğü sanılmaktadır. Çeşitli kaynaklar ise eserde geçen adlar ve vakalara bakılırsa, Evliya Çelebi’nin 1687’nin nihayet günlerinden evvel ölmemiş bulunduğunu belirtmiştir.

Videoları

resimleri