Dopamin Nedir, Bizi Nasıl Etkiler?
Yaratıcı fikirler bulabilmek ve işlerinizi planlayabilmek için dopamine ihtiyacınız bulunduğunu biliyor muydunuz? Beynin mükafat sisteminin bir parçası olan dopaminin vücuda etkilerini keşfedin, iyiliğe giden yolda kuvvetli bir adım daha atın!
Fırında pişen kurabiyenin kokusunu alabilmek, fazlaca beğendiğiniz bir çantayı nihayet sipariş vermek, uzun süredir görüşmediğiniz bir arkadaşınızla zaman geçirmek ya da lüks bir restoranda akşam yemeği yiyecek… Kendinizi ödüllendirdiğinizde ne kadar iyi hissettiğinizi bir tasavvur edin. İşte tam da bu anlarda vücudunuz dopamin hormonu salgılamaya başlıyor. Sadece dopaminin karanlık bir tarafı bulunduğunu ve bağımlılığa yol açabileceğini de unutmamalısınız. Hadi, vücudunuzda dopamin dengesini sağlamanın yollarını beraber keşfedelim!
Dopamin ne demektir?
Dopamin, özetlemek gerekirse beyinde imal edilen bir nörotransmitter türü. Beyin bir mükafat beklediği süre salgılanan dopamin, bununla birlikte haberci rolünü üstlenerek beynin sinir hücreleri vasıtasıyla vücutla iletişime geçmesini sağlıyor. Belirli bir aktiviteyi zevkle ilişkilendirdiğinizde vücutta bulunan dopamin seviyesi yükselmeye başlıyor. Esasında dopamin bir başarabileceğine olan inanç, mükafat ve pekiştirme döngüsün yaratıyor. muhakkak ki dopaminin iyi hissettirmeyi sağlamanın yanında ayrıca değişik birden çok işlevi de bulunmakta.
Dopamin Ne İşe Yarar?
Verywell Health adlı internet sayfasında gösterilen mevzuyla ilgili bir makaleye bakılırsa, dopamin gövde, zihin ve ruh sağlığı üstünde mühim bir rol üstüne alıyor. Bu organik bileşik, düşünme ve devinim etme şeklimizden kişilere davranış biçimimize kadar hayatımızın her alanını etkiliyor. İdeal orandaki dopamin seviyesi aşağıdaki benzer biçimde pozitif önemli ölçüde etkiler sağlıyor:
- Öğrenme sürecini iyileştirme
- Motivasyonu artırmaya muavin olma
- Kalp organı atış hızını düzenleme
- Uyku standardını iyileştirme
- Dikkat seviyesini artırma
- Mafsal ağrılarını hafifletme
- Hafızayı güçlendirme
- Ruh halini dengede tutma
Dopamin Eksikliği Emareleri
Healthline adlı internet sayfasında gösterilen bir makaleye bakılırsa düşük dopamin seviyesi bireylerde fizyolojik, bilişsel ve duygusal olarak negatif etkilere yol açıyor. Düşük dopamin seviyesi beynin hangi bölgesinde eksikse belirtiler da buna bağlı olarak değişim gösteriyor. Bu doğrultuda yetersiz dopamin seviyesi aşağıdaki etkilere niçin olabiliyor:
- Mafsal ve adale ağrıları
- Kramplar ve spazmlar
- Denge ve koordinasyonda azalma
- İnce motor becerilerinin bozulması (Kalem tutma ya da iğneye iplik geçirme benzer biçimde…)
- Yeme ve yutma güçlüğü
- Kabızlık
- Tükenmişlik hissi
- Enerji eksikliği
- Konsantrasyon güçlüğü
- Yavaş devinim etme ve yavaş konuşma
- Ruh halinin kötüleşmesi
- Başarabileceğine olan inanç eksikliği
- Kalitesiz uyku düzeni
Journal of the Society for Neuroscience dergisinde gösterilen 2012 tarihindeki bir çalışmaya bakılırsa, uyku yoksunluğu dopamin seviyesinin dikkat edilmesi gereken oranda azalmasına niçin olabilmektedir. Buna bağlı olarak dopamin eksikliği zaman zaman uykulu hissetmeye yol açabiliyor. Amma ve lakin kaliteli bir uyku uyunamadığı için dopamin seviyesi azalmaya devam ediyor.
Dopamin Eksikliği Neye neden Olur, Dopamin Nasıl Artırılır?
Medical News Today adlı internet sayfasında gösterilen bir makaleye bakılırsa, düşük dopamin seviyesi aşağıda sıralanan birden çok hastalığa niçin olabiliyor:
- Parkinson hastalığı
- Huntington hastalığı
- Huzursuz bacak sendromu
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
- Depresyon
- Şizofreni
- Bipolar bozukluk
- Fibromiyalji (yumuşak doku romatizması)
- Kronik bitkinlik sendromu
Vücudunuzda dopamin eksikliği emarelerini gözlemliyorsanız muhakkak bir doktora danışmanız gerekmektedir.
Mental Health America adlı internet sayfasında gösterilen bir makaleye bakılırsa, dopamin seviyesini naturel yollarla çoğaltmak mümkün olabiliyor. Dengeli ve düzgün biçimde beslenerek, günde 7 ila 9 saat uyuyarak, meditasyon ve spor uygulayarak dopamin seviyenizi artırabilirsiniz. Bunlara ilave olarak hekim muayenesinin arkasından dopamin takviyesine de başlayabilirsiniz. |
Dopamin Fazlalığı Emareleri
Evvelinden de değindiğimiz benzer biçimde dopamin beynin zevk alma güdüsüyle ilişkilendiriliyor. Sadece beynin gereğinden çok dopamin üretmesi de birden çok negatif sonuca yol açabiliyor. Verywell Health adlı internet sayfasında gösterilen makaleye bakılırsa, yüksek dopamin seviyesi aşağıdaki semptomların ortaya çıkmasına niçin olabilmektedir:
- Kaygı
- Gereğinden fazla enerji
- Artan stres seviyesi
- Yüksek cinsellik dürtüsü
- Saldırganlık
- Halüsinasyon görme
Yüksek dopamin seviyesinin niçin olduğu semptomlardan rastgele birine sahipseniz, bilhassa kendinizde saldırganlık ve halüsinasyon görme benzer biçimde dikkat edilmesi gereken emareler gözlemliyorsanız kesinlikle hekim muayenesinden geçmelisiniz.
Dopamin Fazlalığı Neye neden Olur, Dopamin Seviyesi Nasıl Düşürülür?
Yüksek dopamin seviyesi kendinizi kısa bir süreliğine gezegenimizin zirvesine tırmanmış benzer biçimde hissetmenizi sağlayabilir. Sadece yüksek dopamin seviyesi dikkat edilmesi gereken hastalıklara da sebep olabilir. Healthline’da gösterilen ilişkili makaleye bakılırsa dopamin fazlalığı aşağıdaki hastalıklara yol açabiliyor:
- Şizofreni
- Madde bağımlılığı
- Obsesif kompulsif bozukluk
- Yeme bozukluğu
- Obezite-aşırı kilolu olmak
Nikotin, alkol ya da öteki bağımlılık yapıcı maddeler çikolatalı bir kurabiyeden alınacak zevkin fazlaca daha fazlasını kısa süre içinde hissedilmesini sağlıyor. Bu nevi bağımlılık yapıcı maddeler anlık olarak dopamin patlamasına yol açmış olduğu için insanoğlu daha fazlasını tüketmek istiyor. Sadece bir alışkanlık oluştuğunda beyin dopamin seviyesini azaltarak cevap veriyor. Bu durumda beyin benzer haz seviyesine erişmek için daha çok madde tüketimine gereksinim duyuyor.
Dopamin ve Zihin Sağlığı
Dopaminin yol açmış olduğu hastalıkların büyük bir kısmı hem zihinsel aynı zamanda ruhsal hastalık olarak kabul ediliyor. Nitekim dopamin direkt beyinde üretiliyor.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
T.C. Sıhhat Bakanlığı İstanbul İl Sıhhat Müdürlüğü Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesinin yayınladığı Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu isminde metne bakılırsa, DEHB çoğu zaman çocukluk çağlarında beliren nörogelişimsel bir bozukluk. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu beyindeki dopamin eksikliğinin bir neticesi olarak ortaya çıkabiliyor. Bu hastalık toplumsal yaşamı, bilimsel niteliği olan başarıyı ve akran ilişkilerini negatif yönde etkiliyor.
Dopamin ve Gövde Sağlığı
Dopamin direkt ruh sağlığıyla ilgili olmayan hastalıklarda da rol oynuyor. WebMD sitesinde gösterilen makaleye bakılırsa bedensel sağlığı etkileyen rahatsızlıklar içinde parkinson hastalığı ve obezite-aşırı kilolu olmak içeriyor.
Parkinson Hastalığı
T.C. Sıhhat Bakanlığı İstanbul İl Sıhhat Müdürlüğü Bakırköy Prof. Dr. Mahzar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Hastanesinin yayınladığı Parkinson isminde çalışmaya bakılırsa, vücut hareketlerinin yavaşlamasına neden olan Parkinson hastalığı dopamin eksikliğinden kaynaklanıyor. Parkinson hastalığında kaslardaki tonusun (harekete hazır olma halinin) artmasıyla titreme ve duruş refleksinde bozulmalar meydana geliyor.
Obezite-aşırı kilolu olmak
birçok kimse kendilerini doygunluk yapmak eylemek ve yaşamdan zevk alabilmek için yiyeceklere yönelebiliyor. Bu yiyecekler ilk başta dopamin seviyesini artırsa da beynin benzer hazzı alabilmesi için her seferinde daha çok yiyecek tüketmesi gerekmektedir. Bu vaziyet süre içinde hem dopamin ve serotonin seviyesinin düşmesine aynı zamanda gereğinden fazla kilo alımına yol açabiliyor.
Dopamin ve Ruh Sağlığı
Dopamin seviyesinin düşük ya da oldukça yüksek olması ruh sağlığını da direkt etkiliyor. Verywell Mind’da gösterilen makaleye bakılırsa dopamin seviyesine bağlı olarak şizofreni, depresyon, madde bağımlılığı, bipolar bozukluk ve obsesif kompulsif bozukluk ortaya çıkabiliyor.
Bağımlılık
Alkol ve sigara kullanımının yanında ayrıca kumar, alışveriş ve teknolojik bağımlılıklar da hastalık olarak kabul ediliyor. İnsanların bahtiyar oluş için yaptıkları hareketler alışkanlık haline dönüştükten sonrasında beyin dopamin salgılayabilmek için her seferinde daha fazlasına gereksinim duyuyor. İnsanlar da benzer eylemlerden benzer zevki alabilmek için her seferinde dozu artırarak bir bağımlılık kazanıyor.
Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB)
T.C. Sıhhat Bakanlığı İzmir İl Sıhhat Müdürlüğü Bakırçay Üniversitesi Çiğli Eğitim ve Araştırma Hastanesinin yayınladığı Obsesif Kompulsif Bozukluk; Takıntılı Oluş isminde makaleye bakılırsa, obsesif kompulsif bozukluk en sık rastlanan dört psikiyatrik hastalıktan birisi olarak kabul ediliyor. Obsesyon (takıntı) ve kompulsiyon (irade dışı tekrar eden fikir) çoğu zaman bir arada görülüyor.
Şizofreni
Cleveland Clinic’in yayınladığı Dopamine isminde makaleye bakılırsa, şizofreni hastalığı hem yüksek aynı zamanda düşük dopamin seviyesinde ortaya çıkabiliyor. T.C. Sıhhat Bakanlığı İstanbul İl Sıhhat Müdürlüğü Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesinin yayınladığı Şizofreni isminde makalede ise şizofreniyle beraber kitlelerin gerçeklerden uzaklaşarak kendi dahil dünyalarında yaşamaya başladığına değiniliyor. Ruhsal bir hastalık olarak kabul edilen şizofreni genetik ve çevresel etmenler neticesi ortaya çıkabiliyor. Şizofreni kurnaz emarelerle başlayabildiği benzer biçimde ani bir halde de ortaya çıkabiliyor.
Bipolar Bozukluk
T.C. Sıhhat Bakanlığı Halk Sağlığı Umumi Müdürlüğü Ruh Sağlığı Dairesi Başkanlığının yayınladığı Kronik Ruhsal Hastalıklar isminde rehbere bakılırsa, bipolar bozukluk (manik-depresif bozukluk) his durumunda dalgalanmalara yol açan bir hastalık türü. Bipolar bozukluğa haiz kimseler kimi süre iyi hissederken kimi süre gereğinden fazla mutsuz ve umutsuz hissedebiliyor.
Dopamin ve Serotonin İlişkisi
Medical News Today adlı internet sayfasında gösterilen bir makaleye bakılırsa, serotonin ve dopamin sistemleri içinde hem yapısal aynı zamanda işlevsel olarak kuvvetli bağlantılar bulunmakta. Dopamin başarabileceğine olan inanç, istek ve istekleri denetim ederek beynin mükafat sistemini denetim ediyor. Mutluluk hormonu olarak herkesçe malum olan serotonin ise vücut fonksiyonlarını düzenlemeye muavin olabilmektedir.
Dopamin Hormonunu Artıran 12 Organik Gıda
Healthline’da gösterilen bir makaleye bakılırsa vücudun dopamin seviyesini arttırmak için bolca oranda protein tüketmek gerekmektedir. Varsıl protein kaynaklarını hatırlatmak gerekirse;
- Hindi
- Sığır eti
- Yumurta
- Süt ürünlerini
- Soya
- Baklagiller
- Kafeinli içecekler
- Çikolata
- Zerdeçal
- Avokado
- Muz
- Kabak
Ihmal etmeyin; vücudun dopamin seviyesini kol kanat germek adına yalnızca protein tüketilmesi değil, dengeli ve düzgün biçimde bir beslenme programına ahenk tedarik etmek da fazlaca mühim!
Hadi, dopamin hakkında bilgilerinizi derinleştirmek için serotonin temalı makalemize de göz atın! |
*Bu sayfada yer edinen bilgiler tıbbi tavsiye, ikaz ya da teşvik niteliği taşımamakta olup yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Dopamin hormonu hakkında daha çok informasyon alabilmek için muhakkak hekiminize danışmalısınız.
Kaynaklar;
- “Dopamine”, Cleveland Clinic, 2022. (çevrim içi)
- Hope Cristol, “What Is Dopamine?”, WebMD, 2023. (çevrim içi)
- Stephanie Watson, “Dopamine: The pathway to pleasure”, Harvard Health Publishing Harvard Medical School, 2021. (çevrim içi)
- Dr. Ananya Mandal, “What is Dopamine?”, News Medical Life Sciences, 2023. (çevrim içi)
- “What is Dopamine?”, Mental Health America. (çevrim içi)
- Sarah Sheppard, “How Dopamine Influences Your Mental Health”, Verywell Mind, 2023. (çevrim içi)
- Timothy J. Legg, Ann Pietrangelo, “How Does Dopamine Affect the Body?”, Healthline, 2019. (çevrim içi)
- Nora D. Volkow, Dardo Tomasi, “Evidence That Sleep Deprivation Downregulates Dopamine D2R in Ventral Striatum in the Human Brain”, Journal of the Society for Neuroscience, 2012. (çevrim içi)
- Adrienne Dellwo, “What Is Dopamine?”, Verywell Health, 2023. (çevrim içi)
- Adam Bernstein, “Dopamine deficiency: What you need to know”, Medical News Today, 2023. (çevrim içi)
- “Parkinson”, T.C. Sıhhat Bakanlığı İstanbul İl Sıhhat Müdürlüğü Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları, 2018. (çevrim içi)
- “Şizofreni”, T.C. Sıhhat Bakanlığı İstanbul İl Sıhhat Müdürlüğü Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, 2018. (çevrim içi)
- “Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu”, T.C. Sıhhat Bakanlığı İstanbul İl Sıhhat Müdürlüğü Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, 2018. (çevrim içi)
- “Obsesif Kompulsif Bozukluk; Takıntılı Oluş”, T.C. Sıhhat Bakanlığı İzmir İl Sıhhat Müdürlüğü Bakırçay Üniversitesi Çiğli Eğitim ve Araştırma Hastanesi, 2018. (çevrim içi)
- Megan Soliman, “10 Best Ways to Increase Dopamine Levels Naturally”, Healthline, 2023. (çevrim içi)
- Nicole McDermott, “5 Dopamine Foods And Supplements To Boost Your Mood”, Forbes Health, 2023. (çevrim içi)